Sau khi đọc bài viết của tôi về Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI) một người bạn đã hỏi: “Anh có nghĩ rằng Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI) có thể hoàn toàn thay thế con người hay không?

Tôi trả lời ngay: “Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI) có thể thông minh như con người nhưng không bao giờ có thể thay thế con người được. Chúng ta có những thứ mà Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI) không thể học hay làm được. Thí dụ như cảm xúc, tình thương, lòng trắc ẩn, đồng cảm vv. Nếu đi xa hơn nữa, chúng ta còn có sự hiểu biết siêu việt hơn trí thông minh (Inteligence) mà chúng ta gọi là Trí Tuệ (Wisdom).

Nói một cách giản dị, Trí thông minh chỉ là khả năng học tập, tiếp thu, hiểu biết, ghi nhớ rồi áp dụng những kiến thức này để giải quyết các vấn đề thông thường. Nó chỉ giới hạn trong phạm vi lý luận logic và kỹ năng phân tích. Trong khi đó, Trí tuệ (Wisdom) là khả năng đưa ra những phán đoán và quyết định đứng đắn dựa trên sự hiểu biết sâu xa, đạo đức và kinh nghiệm sống. Nó bao gồm sự suy ngẫm về bản chất con người đối với xã hội hay đời sống vv. và nó có tính cách vô giới hạn.

Hiện nay Trí thông minh nhân tạo (AI) có thể làm được rất nhiều việc nhưng nó không thể phân biệt đúng sai, phải trải hay các vấn để thuộc về cảm xúc hay đạo đức được. Do nó không bao giờ có thể thay thế con người, mà chỉ là một công cụ để chúng ta sử dụng cũng như giấy, bút, máy tính hay các công cụ tìm kiếm. Theo tôi, AI sẽ còn phát triển rất nhanh trong thời gian sắp tới và trở thành một công cụ không thể thiếu trong cách con người làm việc.

Công ty Open AI chỉ mới ra mắt vài năm đây mà hiện nay số người dùng Chat GPT đã lên rất cao, hơn hẳn công cụ tìm kiếm của Google. Tuy nhiên rất ít ai nói đến những hậu quả nghiêm trọng như nguy cơ tuỳ thuộc vào máy móc suy xét và quyết định. Thí dụ chiếc xe tự lái gặp tình huống tai nạn, chiếc xe sẽ phải quyết định bảo vệ người trên xe hay người bộ hành trong tai nạn đó. Nếu xe bảo vệ người trên xe thì nó phải đâm thẳng vào người bộ hành. Nếu tránh người bộ hành thì nó sẽ đâm vào cột đèn, làm chết người trên xe. Chiếc xe tự lái phải quyết định trong vòng một giây và nó phải hành động thế nào? Sự quyết định dựa trên dữ liệu mà nó được dạy và logic là nó phải bảo vệ người chủ của nó, nghĩa là đâm thẳng vào người bộ hành. Nếu bạn là người bộ hành thì bạn nghĩ sao?

Trí Thông Minh nhân tạo (AI) học từ dữ liệu con người, vốn thường chứa những thành kiến riêng, có nghĩa là nó có thể tạo ra bất công vì nó không thể học về đạo đức hay trách nhiệm như con người được. AI không thể cảm nhận được tình cảm hay trực giác mà chỉ sử dụng suy luận dựa trên thống kê, sác xuất mà nó được dạy chứ không phải sự đồng cảm hay lòng thương yêu do đó khả năng suy luận của nó bị hạn chế trong những quyết định quan trọng.

Trong lớp dạy về Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI) tại Carnegie Mellon, tôi thường hỏi các sinh viên: “Nếu AI đưa ra quyết định gây tai hại, ai sẽ chịu trách nhiệm? Lập trình viên? Công ty? Dữ liệu? Đây là đề tài được bàn cãi rất nhiều trong lớp của tôi vì các sinh viên phải nắm vững các khái niệm về đạo đức và pháp luật khi áp dụng AI. Hiện nay nhiều học sinh đã sử dụng các công cụ AI này dù nhà trường hay gia đình cho phép hay không. Do đó trách nhiệm của chúng ta là đảm bảo rằng các em sử dụng AI để hỗ trợ việc học tập chứ không phải tuỳ thuộc vào nó rồi để cho nó sai khiến hay chỉ dẫn.

Khi còn dạy học, tôi thường thách thức sinh viên trong lớp Học Máy (Machine Learning) sử dụng các công cụ thông minh, suy xét những gì nó tạo ra và phát hiện ra lỗi của nó. Từ đó họ sẽ biết tuy AI có thể học nhiều thứ nhưng không hoàn toàn và hiểu biết về các giới hạn của nó.

Tôi luôn nhắc nhở: “AI chỉ là một công cụ, không thế nào thay thế cho sự suy xét và quyết định của các em được. Hãy dùng AI để tóm tắt, thu xếp các tài liệu học để các em có thể tập trung vào những điều quan trọng hơn.

Tuần qua, một nhân viên quản trị nói với báo chí rằng hiện nay nhiều sinh viên đã sử dụng AI trong các cuộc phỏng vấn việc làm trực tuyến (Online). Ông nói rằng họ sử dụng Cluey, một công cụ AI cung cấp câu trả lời trực tiếp trong các buổi phỏng vấn. Khi yêu cầu họ trả lời câu hỏi hay giải đáp vấn đề gì, họ chỉ cần bấm vào ứng dụng này và nó sẽ có câu trả lời ngay trong vài giây.

Nhiều sinh viên không coi đó là gian lận vì họ biện luận rằng đa số mọi người đều dùng nó, nếu không sử dụng công cụ này, họ sẽ thua thiệt. Ông kết luận: “Họ chỉ biết các mánh khoé, lối đi tắt để đạt ưu thế nhưng không biết rằng chúng tôi chú trọng vào sự thành thật, đạo đức và cá tính của nhân viên chứ không hoàn toàn dựa vào kỹ năng. Biết sử dụng AI là một chuyện nhưng nếu tuỳ thuộc vào nó để gian lận thì là một sai lầm rất lớn. Chúng tôi không bao giờ thuê người thiếu trách nhiệm hay thiếu thành thật như thế.

Đối với học sinh và sinh viên, các bạn phải chuẩn bị để bước vào một thế giới đang thay đổi rất nhanh. Việc gì cần hôm nay có thể sẽ không cần thiết trong tương lai do đó các bạn phải giữ tâm thái luôn học hỏi, sẵn sàng thay đổi để đáp ứng với nhu cầu đòi hỏi. Hãy học cách sử dụng Ai như một công cụ nhưng vẫn giữ sự thực tế của một con người. Việc học không bao giờ chấm dứt vì mọi sự sẽ thay đổi và tiếp tục phát triển nhưng tâm hồn của bạn, lương tâm của bạn và đạo đức của bạn thì không bao giờ thay đổi vì đó là những giá trị vĩnh cửu.

AI có thể giúp bạn rất nhiều nhưng quyết định vẫn là ở bạn. Do đó hãy sử dụng nó một cách thông minh. Đừng tin vào nó như một sự thật tuyệt đối mà phải biết suy xét, thử nghiệm, để đưa ra những quyết định hợp lý, hợp thời và chính trực. Sự sáng tạo, sự liêm chính và nhân tính của bạn vẫn là giá trị lớn nhất vì AI không bao giờ có thể làm việc đó. Nó chỉ là một đầy tớ để cho bạn sai khiến vì bạn là chủ nhân của nó, nếu bạn chủ động không để cho nó dẫn dắt.

John Vu - Nguyên Phong
Distinguished Career Professor of Computer Science (Emeritus)
Former Director, MS Program in Biotechnology Innovation and Computation
Former Co-Director, MS Program in Artificial Intelligence & Innovation
School of Computer Science
Carnegie Mellon University