Trong “Viết và Sống”, Anne Lamott không chỉ chia sẻ với chúng ta cách biến việc viết lách thành một công cụ để hiểu bản thân hơn, mà còn đồng hành cùng người đọc trong hành trình khai mở nhận thức và niềm tin vào cuộc sống.

Trong thế giới văn chương, chúng ta thường mặc định rằng người cầm bút phải sở hữu một tài năng thiên bẩm, hoặc chí ít cũng phải rèn luyện được kỷ luật thép thì mới có thể viết nên những tác phẩm vĩ đại. Cách hiểu này không chỉ giới hạn khả năng sáng tạo, mà còn khiến việc viết lách vốn là một hoạt động rất con người trở thành sân chơi khắc nghiệt chỉ dành cho nhân tài.

Nhưng cuốn sách “Viết và Sống” của Anne Lamott lại chứng minh điều ngược lại. Với quan điểm viết lách không phải là việc tạo ra một văn bản hoàn hảo, tác giả biến viết lách trở thành hành trình tìm hiểu chính mình, ghi nhận những mong manh mà ta vẫn thường cố che giấu, và qua đó sống trọn vẹn với cuộc đời đang diễn ra trước mắt.

Bước qua rào cản lớn nhất của sự sáng tạo

Triết lý cốt lõi mà Anne Lamott gửi gắm bắt nguồn từ một kỷ niệm thời thơ ấu khi người anh trai mười tuổi của bà hoảng loạn vì phải hoàn thành bài báo cáo về các loài chim đã bị trì hoãn suốt ba tháng. Cha của bà khi ấy đã điềm tĩnh khuyên nhủ con trai rằng: “Từng con chim một thôi, con trai. Chỉ cần giải quyết từng con chim một”. Không mang đến những lời động viên hoa mỹ hay xáo rỗng, người cha khi ấy đã đưa ra chỉ dẫn đầy thông thái: hãy chia nhỏ nỗi sợ ra đến mức vừa đủ để ta có thể đối mặt.

Lời khuyên ấy không chỉ đơn thuần là một mẹo quản lý thời gian, mà là một liều thuốc giải độc cho sự choáng ngợp. Đó cũng chính là kim chỉ nam mà bà theo đuổi trong suốt sự nghiệp viết lách. Anne Lamott tin rằng sai lầm lớn nhất của người viết là cố gắng nhìn quá xa, cố gắng hình dung toàn bộ đích đến trước khi bắt đầu. Thay vì lo sợ trước núi công việc khổng lồ hay áp lực phải tạo ra một kiệt tác ngay tức thì, bà khuyến khích người viết thu hẹp tầm nhìn của mình lại qua một “khung ảnh ba xăng-ti-mét”. Đừng cố viết cả một cuốn tiểu thuyết về thế giới; hãy chỉ viết một đoạn văn ngắn về những gì bạn thấy qua khung ảnh nhỏ bé đó. Đó có thể chỉ là hình ảnh dòng sông lúc bình minh, hay khoảnh khắc đầu tiên một nhân vật xuất hiện. Sự nhỏ bé và chậm rãi này chính là cách duy nhất để tâm trí không bị quá tải và để dòng chảy sáng tạo được khơi thông.

Từ nền tảng tâm lý đó, tác giả dẫn dắt người đọc bước qua rào cản lớn nhất của sự sáng tạo: chủ nghĩa cầu toàn. Anne Lamott gọi tính cầu toàn là “tiếng nói của kẻ áp bức”, gắn với một niềm tin sai lầm rằng nếu ta bước đi cẩn thận từng bước một, ta sẽ tránh được sự thất bại. Bà khẳng định rằng ngay cả những nhà văn tài năng nhất cũng không ngồi xuống bàn và ngay lập tức tuôn ra những dòng văn chương tuyệt mỹ. Tất cả đều bắt đầu từ những bản nháp đầu tiên vụng về, lộn xộn và đầy lỗi sai.

Việc chấp nhận viết dở ở giai đoạn đầu chính là điều bắt buộc, nơi bạn cho phép mình viết dở, viết lộn xộn, viết lan man. Bản thảo đầu tiên giống như tác phẩm của một đứa trẻ, nơi bạn để mọi ý tưởng, cảm xúc tuôn trào tự do mà không cần kiểm soát hay đánh giá, bởi bạn biết rằng sẽ không ai nhìn thấy nó ngoài bạn. Sự hỗn độn, bừa bộn của bản nháp đầu tiên chính là dấu hiệu của sự sống, là mảnh đất màu mỡ để những ý tưởng chân thực nảy mầm, trong khi sự ngăn nắp và sạch sẽ của chủ nghĩa cầu toàn thường chỉ dẫn đến trạng thái ngưng trệ. Chỉ khi dám viết ra những trang giấy vụng về, ngớ ngẩn và đầy lỗi sai, ta mới có thể tìm thấy viên ngọc quý ẩn giấu bên trong để từ đó gọt giũa thành một tác phẩm thực sự.

Viết - hành trình chữa lành và kết nối

Khi đã đặt bút viết, hành trình tiếp theo là đối diện với những tiếng ồn trong tâm trí. Anne Lamott mô tả tâm thức của người viết đôi khi giống như một đài phát thanh hỗn loạn, nơi phát đi những lời tán dương ngạo mạn hoặc những bản nhạc u buồn của sự tự ti. Để viết được những điều chân thật, nhà văn không có cách nào khác ngoài việc học cách vặn nhỏ âm lượng của đài phát thanh này, thông qua những nghi thức nhỏ như hít thở sâu hay cầu nguyện, để tâm trí tĩnh lặng và lắng nghe trực giác của mình.

Viết lách đòi hỏi sự dũng cảm để nhìn thẳng vào những góc khuất, những nỗi ghen tỵ hay sự hoang mang mà ta thường cố che giấu. Anne Lamott chia sẻ trải nghiệm của chính mình khi phải vật lộn với lòng đố kỵ trước thành công của một người bạn. Nhưng chính việc viết về những cảm xúc xấu xí đó đã soi rọi ánh sáng và giúp bà chữa lành. Bằng cách gọi tên và đưa những cảm xúc ấy vào trang viết, ta không chỉ giải phóng bản thân mà còn tìm thấy sự kết nối sâu sắc với độc giả, những người cũng đang mang trong mình những nỗi niềm tương tự.

Cuối cùng, giá trị lớn lao nhất mà cuốn sách mang lại không nằm ở đích đến là sự nổi tiếng hay việc xuất bản, mà nằm ở chính quá trình thực hành. Viết lách giúp chúng ta sống chậm lại để quan sát cuộc đời kỹ càng hơn. Nó là một món quà ta tự tặng cho mình và trao đi cho người khác, một nỗ lực để làm sáng tỏ những bí ẩn của phận người. Như tác giả chia sẻ trong “Viết và Sống”, viết lách là cách để ta dọn dẹp tâm hồn và tìm thấy ý nghĩa ngay cả trong những giai đoạn tăm tối nhất.

Viết và Sống - Anne Lamott

“Viết và Sống” không phải cuốn sách biến người đọc thành nhà văn, mà là giúp mỗi người trở thành một phiên bản trung thực nhất của chính mình. Viết ở đây không phải công cụ để chứng minh năng lực, mà là chiếc la bàn giúp ta lần về vùng nội tâm phức tạp, nhận diện những lớp cảm xúc vốn bị chôn vùi hoặc bị phán xét quá lâu. Khi ta cho phép mình viết một cách thành thật, ta cũng đang cho phép mình được sống thật, và đồng thời tạo ra con đường để người khác nhận ra chính họ trong câu chuyện của mình.

Trở lại quan điểm đầu tiên, ta nhận ra rằng “Viết và Sống” đã làm sáng tỏ viết lách là một hoạt động rất con người mà bất cứ ai cũng có thể bắt đầu thực hành. Ai cũng có câu chuyện cần được kể, và ai cũng xứng đáng có một nơi để kể nó - dù đó chỉ là những trang nhật ký không ai đọc, hay một bản thảo chưa bao giờ hoàn chỉnh. Viết là cách ta giữ lại dấu vết của mình trên thế gian, là sợi dây nhỏ kết nối ta với người khác trong một thế giới ngày càng hỗn loạn và khó đoán. Khi gấp lại cuốn sách, dư âm mà Anne Lamott để lại không phải là lời thúc giục phải viết hay hơn, mà là lời nhắc nhở dịu dàng rằng hãy cứ sống hết mình, chân thành và hạnh phúc.