Triết học – một môn học mà trước khi lên đại học, chúng ta luôn được các tiền bối cảnh báo về sự kinh khủng của nó. Vật chất rồi duy tâm, duy vật, thực sự nhiều người cho rằng, cũng là tiếng Việt mà sao còn khó hiểu hơn tiếng Anh. Bản thân tôi cũng không hề yêu thích môn học này trên giảng đường đại học. Nhưng, có bao giờ, chỉ trong một giây phút ngắn ngủi, bạn nghĩ Triết học là một môn học thú vị? Chuyện gì cũng có thể xảy ra, và Triết học, dưới một góc nhìn khác, thay vì cuốn giáo trình dày cộp toàn chữ, hoàn toàn có thể khiến bạn hứng thú. Đó là điểm đặc biệt của cuốn sách Cửa hiệu triết học của tác giả Peter Worley. Nó khiến hai từ Triết học không phải thứ gì đó quá xa vời, nhàm chán và tôi tin, bạn hoàn toàn có thể thay đổi cách nhìn của mình về nó.

Đây là một cuốn sách về triết học từng giành được rất nhiều giải thưởng giá trị được dịch bởi dịch giả Mai Sơn. Đây cũng là một học giả có tài trong lĩnh vực triết học của Việt Nam. Tôi từng biết đến ông qua cuốn “Sự quyến rũ của ngôn từ” trước đó, và có thể nói ông viết về triết rất cuốn hút. Chính vì vậy, cuốn sách này cũng rất được mong đợi và bạn hoàn toàn có thể tin tưởng với độ nhạy bén trên con chữ của dịch giả. Cuốn sách được đặt tên là “Cửa hiệu triết học” bởi mong muốn được trở thành một cửa hiệu, có thể cung cấp mọi thứ bạn cần.

Hãy hình dung một cửa hiệu có-bán-mọi-thứ bạn cần, cho phép bạn chạm nhẹ vào trí tò mò tự nhiên của các em nhỏ, khiến chúng suy ngẫm sâu sa hơn

Đúng vậy, đây là cuốn sách dành cho những ai yêu thích sự suy tư và muốn mở cửa cho trí tò mò. Thay vì những trang sách kín chữ như những gì bạn hình dung về bộ môn suy tư, cuốn sách lại có một kết cấu rất thú vị và lạ mắt. Cuốn sách giống như một cuộc đối thoại với chính người đọc để gợi mở suy tư thay vì truyền kiến thức đơn chiều như thông thường. Chúng ta sẽ phải trả lời những câu hỏi được đưa ra trong đó. Mỗi bài đều có phần Khung khái lược chứa đựng một câu chuyện, ý tưởng hay một bài thơ để gợi mở vấn đề triết học. Sau đó là những câu hỏi đặt ra mà tác giả gọi phần này là Thí nghiệm triết học. Điều đặc biệt là những câu hỏi này không có đáp án, không có đúng sai nên óc sáng tạo của con người có cơ hội phát huy tối đa. Ngoài ra còn có phần Không gian suy tư là những khoảng trống để mỗi người có thể ghi chú cho riêng mình. Cuối cùng là phần liên kết với những bài khác cùng chủ đề để giúp người đọc có thể tư duy một cách hệ thống và liên hệ mở rộng.

1. Một cuốn sách đồ sộ

Thực ra bản thân cuốn sách kéo dài trong 426 trang, không đến nỗi được coi là “đồ sộ” so với một công trình nghiên cứu khoa học. Nhưng tôi nghĩ nó đồ sộ bởi khối lượng những ý tưởng và câu hỏi gợi mở suy tư được đặt ra trong đó.

Cửa hiệu triết học được chia làm 4 gian hàng và một phần nhỏ ở cuối là Những ý tưởng đến sau.

a. Gian hàng 1: Siêu hình học hay cái hiện hữu

Đây được coi là vấn đề đầu tiên của triết học, được tin là bắt nguồn từ các tác phẩm của Aristotle, quan tâm tới việc giải thích bản chất của thế giới.

Phần này bao gồm 6 mục nhỏ hơn giúp bạn có thể đi sâu vào từng nhánh của siêu hình học:

-       Siêu hình học: Bản thể luận (hay Tồn tại)

-        Siêu hình học: Thời gian

-        Siêu hình học: Tự do

-        Siêu hình học: Tính đồng nhất cá nhân

-        Siêu hình học: Triết học về tinh thần

-        Siêu hình học: Hư cấu

Mỗi mục đều có rất nhiều bài viết khác nhau, và đặc biệt là rất nhiều câu hỏi. Chính vì thế, việc đọc cuốn sách không dành cho những ai lười suy nghĩ, vì nó sẽ trở nên vô cùng mệt mỏi với lượng câu hỏi khổng lồ. Có thể lấy ví dụ với một ý tưởng ngắn như sau trong bài “Chỉ thử nghiệm thôi!”:

Hãy tưởng tượng trước khi Thượng Đế tạo ra mọi sự, Ngài quyết định trước hết sẽ tạo ra chỉ một thứ. Ngài quyết định tạo ra một hành tinh, chỉ để thử nghiệm những kĩ năng sáng thế của mình. Ngài đã làm thế: kazoom!

Một ý tưởng ngắn ngủi nhưng lại mở ra rất nhiều câu hỏi. Bắt đầu là một câu hỏi khởi động: “Hành tinh mà Thượng Đế đã tạo ra có lớn không?” và sau đó là những câu hỏi đi xa hơn:

Lớn là lớn như thế nào?

Điều gì quyết định kích cỡ của một cái gì đó?

Kích cỡ là gì?

Một thứ gì đó có thể tự thân là lớn được không?

Kích cỡ có phụ thuộc vào sự so sánh không?

Nếu không có gì để so sánh với hành tinh đó thì nó sẽ có kích cỡ thế nào?

Thượng Đế có kích cỡ thế nào?

Lớn có phải là lớn không?

Có thứ gì mà chỉ có lớn và không bao giờ nhỏ không?

Tôi đã thử trả lời những câu hỏi trên và phát hiện ra một vài điều hay ho. Ví dụ như một sự vật lớn nhỏ đều có tính tương đối, và để đo kích cỡ của một sự vật thì cần đến sự so sánh. Có thể Trái Đất vô cùng to lớn với chúng ta nhưng lại chỉ là một hành tinh nhỏ bé trong vũ trụ. Cuốn sách đã chứng minh rằng một câu hỏi đôi khi còn giá trị hơn những đáp án có sẵn. Cảm giác khi bạn tự trả lời câu hỏi thay vì đọc một thông tin được đưa ra vô cùng thú vị, nó mang tính phát hiện và bạn cảm thấy ghi nhớ và hứng thú hơn nhiều.

Những gian hàng khác của Cửa hiệu triết học cũng đầy ắp những câu hỏi như vậy. Nó hoàn toàn có thể dẫn bạn đi vào thế giới của suy tư, kích thích trí tò mò của đứa trẻ trong bạn.

b. Gian hàng 2: Nhận thức luận hay những gì có thể nhận biết được về cái hiện hữu

-        Nhận thức luận: Tri thức

-        Nhận thức luận: Tri giác

c. Gian hàng 3: Giá trị hay điều đáng kể trong cái hiện hữu

-        Giá trị: Đạo đức học

-        Giá trị: Mỹ học

-        Giá trị: Chính trị

d. Gian hàng 4: Ngôn ngữ và ý nghĩa hay những gì có thể nói được về cái hiện hữu

2. Một cuốn sách dễ mến

Thường thì người ta hay dùng từ “dễ mến” để chỉ người, nhưng tôi nghĩ cuốn sách đáng được tặng hai chữ này. Bởi vì nó giống như một người bạn dễ mến và đáng yêu. Không phải chỉ bởi hình ảnh hay thiết kế đẹp đẽ của nó đâu nhé. Nó dễ mến bởi những câu chuyện, những bài thơ gợi cho ta về một thời tuổi thơ với những bài đồng dao hay truyện cổ tích. Một điều rất dễ khiến người khác có cảm tình, dù cho nó là sách về triết học. Có lẽ chính vì sự dễ mến ấy mà sách được khuyến khích cho cả trẻ em đọc. Có những bài viết trẻ em 7 tuổi đã có thể đọc.

Cửa hiệu triết học sẽ đóng vai trò như Socrates nói chuyện với người đọc: có lúc lôi cuốn, khôi hài và hứng khởi; có lúc chọc ngoáy như một kẻ ưa châm chích, khiến chúng ta không yên; cũng có lúc nói lòng vòng phát ngán hay bỏ lửng. Nhưng luôn kích thích suy nghĩ – hy vọng thế

Tóm lại, đây là một cuốn sách có hồn. Vốn dĩ là một cuốn sách về triết, nhưng người đọc lại không hề thấy khô khan và khó hiểu vì một đống thuật ngữ mới lạ. Dẫu cho đôi lúc chúng ta sẽ thấy hơi nản, như tôi đã nói, vì khối lượng câu hỏi đồ sộ của nó. Suy tư không phải một việc thư giãn như nghe nhạc nên cuốn sách này cần kha khá thời gian để đọc. Giống như một định luật hiển nhiên mà Nigel Warburton (The Open University) từng khẳng định: “Cuốn sách này sẽ khiến mọi người suy tư”.

Cuốn sách, bằng nhiều cách khác nhau, đã dễ dàng đi vào trái tim người đọc. Một trong số đó là những bài thơ. Với tiểu mục “Giá trị: Đạo đức học”, thay vì những dòng khái niệm, tác giả đưa ra một bài thơ rất thú vị:

Nếu tôi có một khẩu súng lớn

Tôi sẽ không bao giờ thất bại trong một cuộc tranh luận.

Tôi sẽ có được cách hoàn hảo nhất để đạt được sự đồng thuận của bạn.

Thử nói “Đúng rồi, nhưng…”

Hoặc “Tôi không nghĩ điều đó đúng”

Khi tôi đang chĩa khẩu súng to vào bạn xem nào!

Bất cứ điều gì chúng ta đang tranh cãi

Bạn nên nói ngay là tôi đã thắng.

Không ai dám không đồng ý với khẩu súng to đùng của tôi!

Quyền lực có thể khẳng định một phần bởi vũ lực? Nhưng liệu nó có đúng đắn và bền vững? Bạn nghĩ thử xem. Có thể rất nhiều suy nghĩ sẽ chạy qua khi bạn đọc bài thơ này.

3. Tổng kết

Cuốn sách được đánh giá tốt, có thể kể đến như nhận định của tác giả Jules Evans:

Cửa hiệu Triết học nằm trong sứ mệnh của chúng tôi là đưa triết học vào trường học. Cuốn sách này đã khéo léo cho thấy triết học dễ tiếp cận biết chừng nào, và nó có thể mang lại niềm vui cùng mở mang tâm trí cho mọi lứa tuổi ra sao

Cuốn sách hoàn toàn có thể thực hiện sứ mệnh của mình bởi nó đã đem triết học, từ một thứ gì đó rất xa xôi, trừu tượng, đến gần hơn với tất cả mọi người. Cuốn sách thích hợp cho cả trẻ em và người lớn, cho những buổi thảo luận nhóm hay đơn giản là đọc một mình và chìm vào suy tư. Một cuốn sách đa năng, thực sự là vậy.

Tuy nhiên, cuốn sách chỉ là phần gợi mở và kích thích trí tò mò, giống như việc khơi dậy hứng thú với suy nghĩ, cụ thể hơn là triết học. Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về bộ môn này thì vẫn cần tới những cuốn sách chuyên sâu và học thuật hơn. Chính vì nhu cầu đó, phần cuối sách tác giả có thêm phần gợi ý những đầu sách phù hợp cho từng lứa tuổi, những trang thông tin hữu ích về triết học và sơ lược về các tác giả của cuốn sách.

Tựu chung lại, Cửa hiệu triết học là một cuốn sách nên đọc để bổ sung vào kho tàng tri thức của mỗi người, hoặc đơn giản là để kích thích sự suy tư về thế giới xung quanh. Một ngày yên lặng, hoặc giữa phố phường ồn ã, chúng ta đều có thể trầm ngâm trong chính dòng suy tư của mình.

Bạn đã sẵn sàng khám phá những gian hàng của sự suy tưởng hay chưa?

Đặt mua sách tại đây.

Theo Ybox