Các bạn trẻ thân mến, khi nhiều người trong các bạn đang nhìn tới tương lai, bạn nên biết rằng thế giới của tương lai sẽ khác với ngày nay.

Cho dù là sinh viên, bạn cần được chuẩn bị để giải quyết với những khác biệt này. Bạn sẽ phải đối diện nhiều vấn đề, nhưng phần lớn vấn đề sẽ không được giải quyết bởi một cá nhân, một công ty, hay thậm chí bởi một quốc gia mà bởi tập thể nhiều người và nhiều nước cùng làm việc với nhau. Tuy nhiên, vào lúc này, tôi không thấy khả năng của điều đó sẽ xảy ra vì cách nhìn của nhiều người vẫn còn giữ cái nhìn cô lập, hạn hẹp.

Một người quản lí cấp cao có lần đã nói với tôi: “Nếu điều đó không xảy ra cho tôi, tôi không phải lo nghĩ về nó.” Nhưng tôi hi vọng rằng là người có giáo dục, bạn và những bạn trẻ thuộc thế hệ của bạn sẽ có cái nhìn khác.

Vấn đề thứ nhất mà nhiều người trong các bạn sẽ phải đối diện là việc phá huỷ môi trường. Mặc dầu nó xảy ra ở mọi nơi, ở mọi nước, nhưng một số nước có vấn đề nghiêm trọng hơn các nước khác. Ngày nay, nhiều con sông, ao, hồ và thậm chí cả đại dương bị ô nhiễm cao bởi các chất phế thải độc hại của các cơ xưởng.

Theo một số khảo cứu, trong vòng mười năm tới, không sinh vật dưới nước nào có thể sống sót được trong loại nước độc này và điều đó sẽ gây ra sự thiếu hụt lương thực và nạn đói. Một nhà kinh tế nổi tiếng đã cảnh báo: “Các nước có đủ lương thực và nước sạch sẽ kiểm soát thế giới trong thế kỉ 21.”

Chẳng bao lâu thế hệ các bạn sẽ đối diện với những câu hỏi: “Điều gì sẽ xảy ra nếu môi trường độc thế và không có nước sạch? Điều gì sẽ xảy ra nếu đất nước đối diện với nạn đói và khan hiếm lương thực?” Bạn có thể chấp nhận được quan niệm rằng nếu nó chưa xảy ra, bạn không phải lo nghĩ về nó không?

Vấn đề thứ hai là mất việc làm do tiến bộ công nghệ. Với các cơ xưởng được tự động hoá đầy đủ và rô bốt thông minh, không chỉ công nhân cơ xưởng sẽ mất việc của họ, mà cả công nhân văn phòng cũng mất việc. Với tiến bộ của trí tuệ nhân tạo (AI), nhiều máy móc đang trở nên thông minh hơn và có thể làm được nhiều điều mà con người không thể hình dung được chúng có thể làm.

Tháng trước, tại Carnegie Mellon, chúng tôi đã lập trình cho nhiều rô bốt chơi cờ dùng thuật toán thông minh phức tạp. Điều làm chúng tôi ngạc nhiên là các rô bốt học cách lừa lẫn nhau để thắng trò chơi. Trong nhiều năm, rô bốt chỉ làm bất kì cái gì chúng ta lập trình cho chúng làm, nhưng gần đây sau khi chúng tôi thêm các thuật toán “học máy” thì rô bốt có thể nghĩ cho bản thân chúng. Đột nhiên, chúng tôi quan sát thấy rằng nhiều rô bốt bắt đầu cộng tác với robot khác để lừa.

Bây giờ chúng ta đang đối diện với nhiều câu hỏi: Điều gì sẽ xảy ra cho thế giới của chúng ta? Điều gì sẽ xảy ra nếu trí tuệ nhân tạo sẽ vượt trí tuệ con người? Điều gì sẽ xảy ra khi rô bốt thông minh hơn con người?

Trong nhiều năm dạy ở nhiều nước, tôi đã thấy nhiều việc làm biến mất và bị thay thế bởi các qui trình “tự động hoá” nhưng bao nhiêu người chú ý tới vấn đề thất nghiệp cao trong các công nhân lao động và những người có việc làm đang bị thay thế. Cách nhìn của họ là “nếu nó không xảy ra cho họ, họ không lo nghĩ về nó.” Nhưng bao nhiêu người đã thấy hiệu quả tàn phá của thất nghiệp cao trong những thanh niên mà không có hi vọng và không có tương lai?

Mùa hè năm ngoái, tôi đã có buổi nói chuyện tại cuộc hội nghị giáo dục và đã nêu ra vấn đề này, một người trong các thính giả đã bình luận: “Tại sao ông bận tâm tới vấn đề thất nghiệp trong cuộc hội nghị về giáo dục? Đó là vấn đề của chính phủ và vấn đề kinh tế, không phải vấn đề giáo dục.”

Tôi trả lời: “Không thưa ngài, nó là vấn đề của chúng ta vì nếu chúng ta không giải quyết vấn đề giáo dục để cung cấp việc làm cho mọi người, chúng ta sẽ phải giải quyết vấn đề của những người không có tương lai, không việc làm, không phương hướng và ông nghĩ những người giận dữ này sẽ làm gì? Ông có thể thấy câu trả lời rõ ràng trong một số nước ở Trung Đông và châu Phi nơi những kẻ cực đoan và kẻ khủng bố đang hoạt động bây giờ. Nếu mọi người không được giáo dục thích hợp về việc bảo vệ môi trường của họ, chúng ta sẽ phải giải quyết các vấn đề về nạn đói và bệnh tật lan khắp thế giới. Nếu mọi người không được giáo dục thích hợp để cho họ có thể làm cho việc sống khá lên và chăm nom tới gia đình họ, chúng ta sẽ phải giải quyết các vấn đề về các hoạt động chống đối xã hội hay thậm chí những kẻ khủng bố lan rộng từ nước này sang nước khác. Điều này không phải là vấn đề của bất kì nước nào mà là vấn đề của toàn thế giới, và cả hai nguyên nhân và giải pháp là có liên quan tới vấn đề giáo dục.”

Khi tiến bộ của công nghệ bùng nổ khắp thế giới, hệ thống giáo dục phải thay đổi nhanh chóng để đáp ứng cho nhu cầu của xã hội. Nó phải thay đổi từ cách tiếp cận “truyền thụ tri thức” truyền thống sang cách tiếp cận “giải quyết vấn đề”. Hiện thời, chúng ta có nhiều vấn đề cần được giải quyết, nhưng phần lớn trong chúng sẽ không được đề cập tới bởi cá nhân, bởi công ty hay thậm chí bởi một nước mà bởi tập thể những người và nước làm việc cùng nhau. Để làm điều đó, chúng ta cần thay đổi cách nghĩ của chúng ta từ cách nhìn cô lập sang cách nhìn tập thể.

Hệ thống giáo dục hiện thời phải thay đổi từ việc tập trung vào cá nhân, nơi học sinh ganh đua với người khác, sang tập trung vào sự cộng tác, nơi họ làm việc cùng nhau để giải quyết vấn đề vì chúng ta đang sống trong thế giới được kết nối, nơi mọi thứ đều có quan hệ.

Bất kể bạn sống ở nước nào hay bạn học lĩnh vực nào, mọi học sinh đều phải trở thành người học cả đời để giữ cho tri thức của họ được cập nhật. Thanh niên phải đọc nhiều hơn, học nhiều hơn, để phát triển tri thức và kĩ năng đúng để sống sót trong thế giới cạnh tranh này. Tuy nhiên, giáo dục không những phải cung cấp tri thức và kĩ năng kĩ thuật mà còn phải tập trung phát triển thế hệ mới với những người tốt nghiệp có tính cách đạo đức và luân lí mạnh.

Trường học phải là nơi phát triển học sinh trong cả kĩ năng và tính cách. Học sinh có tri thức sâu và tính cách mạnh có thể làm lợi cho xã hội và nhân loại, nhưng tính cách đạo đức là quan trọng hơn vì người kĩ thuật mà không có tính cách đạo đức có thể gây hại cho xã hội và đất nước.

Là sinh viên, các bạn cần có phương hướng rõ ràng, động cơ mạnh, và đủ kiên nhẫn để theo đuổi các mục đích giáo dục của bạn. Bao giờ cũng sẽ có những thứ lỗi thời và khó khăn trong bất kì cái gì bạn làm, nhưng với tính cách đạo đức mạnh, bạn sẽ có khả năng vượt qua tất cả để làm điều lớn lao. Chỉ bằng việc đạt tới điều đó, bạn sẽ không làm thất vọng gia đình bạn và mọi thầy cô những người đã nuôi dưỡng và giáo dục bạn. Vì bạn là tương lai của đất nước, tôi muốn dành cho bạn đôi lời khuyên:

1) Học nói ít và lắng nghe nhiều thì bạn sẽ học được nhiều hơn.

2) Học cách đặt câu hỏi để có thể hiểu mọi thứ sâu hơn.

3) Học nghĩ theo góc nhìn của người khác, để bạn có thể hiểu họ và biết cảm thông với họ.

4) Học cách sống đúng với chính mình, thực thà và chân thực với bản thân.

5) Học cách giúp đỡ, khi bạn giúp người khác, trái tim chúng ta sẽ rộng mở hơn vì bạn có thể làm cho người khác và bản thân bạn hạnh phúc hơn.

5) KHÔNG học vội vàng, mà hãy nắm bắt “khoảnh khắc” để tận hưởng “niềm vui cuộc sống.”

Không vội vàng sẽ cho phép bạn cảm nhận được điều kì diệu của vạn vật trong đời chúng ta như hoa nở, tận hưởng trăng tròn, đuổi bướm, ngắm mặt trời lặn, v.v...

Qua việc cảm nhận sâu sắc như thế về tự nhiên, chúng ta sẽ dần dần trở nên đích thực hơn. Khi trở nên đích thực hơn, bạn sẽ có khả năng xây dựng cuộc sống kì diệu với nhiều niềm vui hơn và ít hối tiếc hơn.

Trích "Kiến tạo thế hệ Việt Nam ưu việt"

GS. John Vũ

Theo Một Thế Giới