Hạnh phúc không phải một kho báu ai đó cất giấu trong rừng sâu, cũng không phải là đích đến cuối cùng trên một tấm bản đồ rộng lớn, mà là trạng thái tinh thần luôn tồn tại bên trong mỗi con người.

Từ khoảnh khắc con người bắt đầu biết suy tư về ý nghĩa tồn tại của chính mình, câu hỏi “Làm thế nào để hạnh phúc?” đã bám theo nhân loại như một nỗi trăn trở day dẳng. Chúng ta đã đi qua hàng thiên niên kỷ, từ những bức vách hang động sơ khai đến những tòa nhà chọc trời của kỷ nguyên số, nhưng câu hỏi ấy vẫn chưa bao giờ nguôi ngao. Nghệ thuật, tôn giáo, và triết học đã dành hàng nghìn năm để cố gắng trả lời, đưa ra vô vàn định nghĩa và cách hiểu khác nhau. Nhưng rồi, sau tất cả những cuộc tìm kiếm bên ngoài, chúng ta dần nhận ra rằng hạnh phúc không đâu xa xôi mà luôn tồn tại bên trong mỗi con người.

Vì vậy, đi tìm cội nguồn của hạnh phúc thực chất là chuyến du hành vào tâm trí, nơi quá khứ, hiện tại và tương lai giao hoà. Đó là nơi ta học cách thấu hiểu chính mình trước khi mong muốn được người khác thấu hiểu. Trong hành trình khám phá nội tâm ấy, cuốn sách “Cội nguồn của hạnh phúc” (tựa gốc: The Science of Happiness: Seven Lessons for Living Well) của Giáo sư Bruce Hood nổi lên như một tấm bản đồ chỉ dẫn khoa học, minh triết và đầy tính nhân văn. Không sa đà vào những lời khuyên sáo rỗng, tác giả đưa người đọc đi sâu vào cơ chế vận hành của bộ não để giải mã con đường chân chính nhất để đạt được hạnh phúc.

Cái tôi vị kỷ - Hòn đá tảng trên hành trình hạnh phúc

Mở đầu cuốn sách bằng việc giải phẫu tâm lý học phát triển, Giáo sư Bruce Hood chỉ ra rằng chúng ta sinh ra với một thế giới quan rất vị kỷ. Trẻ nhỏ xem mình là trung tâm của vũ trụ, chưa biết đến sự phán xét hay so sánh, và vì thế chúng thường hạnh phúc hơn người lớn. Nhưng khi trưởng thành, cái tôi ấy không biến mất mà chuyển hóa thành một lăng kính méo mó, nơi chúng ta nhìn mọi sự việc chỉ qua góc độ lợi ích và cảm xúc cá nhân.

Những khát vọng như thành công, khẳng định giá trị bản thân hay theo đuổi thành tích dễ biến thành áp lực, đẩy ta vào trạng thái cô đơn, kiệt sức và liên tục so sánh mình với người khác. Tác giả chỉ ra rằng bộ não người lớn không ngừng so sánh. Chúng ta thường mắc kẹt trong những so sánh hướng lên - nhìn vào những người thành công hơn, giàu có hơn, hạnh phúc hơn - để rồi cảm thấy bản thân kém cỏi và thiếu thốn. Đây chính là “lỗi tư duy” khiến chúng ta đánh giá sai lệch về thực tại.

Vì mang theo cái tôi vị kỷ, chúng ta sẽ vô tình chạy theo hiện tượng “guồng quay khoái lạc” (hedonic treadmill). Giáo sư Bruce Hood phân tích rằng con người luôn nỗ lực đạt được một mục tiêu, mua một món đồ mới, hay đạt được một vị trí cao hơn với niềm tin rằng điều đó sẽ mang lại hạnh phúc vĩnh cửu. Nhưng sự thích ứng của bộ não khiến niềm vui ấy nhanh chóng phai nhạt. Ta lại quay về vạch xuất phát, tiếp tục tìm kiếm niềm vui mới, dẫn đến những cuộc rượt đuổi không hồi kết, mệt mỏi và trống rỗng.

Khi cái tôi phình to đến mức che khuất đời sống tinh thần lẫn các mối quan hệ xung quanh, sự mất cân bằng sẽ lộ rõ. Sự cô lập xã hội và cảm giác cô đơn - những hệ quả của lối sống quá tập trung vào cá nhân - được tác giả ví như tác nhân gây hại cho sức khỏe không kém gì việc hút thuốc hay béo phì. Cái tôi vị kỷ khiến ta phóng đại các vấn đề của bản thân, coi nỗi đau của mình là duy nhất và lớn nhất, từ đó dần rời xa cảm giác bình yên nội tại.

Cội nguồn của hạnh phúc - Bruce Hood

Cái tôi vị tha - Chìa khóa để cân bằng và kết nối

Giáo sư Bruce Hood nhấn mạnh rằng cơ chế sinh tồn khiến bộ não mặc định phải ưu tiên nhu cầu của bản thân. Sự vị kỷ không hoàn toàn xấu; nó giúp chúng ta sinh tồn, bảo vệ bản thân và thúc đẩy cố gắng. Tuy nhiên, để đạt được hạnh phúc bền vững, điều ta cần làm không phải bỏ mặc mong muốn hay khát vọng cá nhân mà là học cách cân bằng, kết nối, sẻ chia và ý thức về cộng đồng. Tác giả nhấn mạnh: “Đạt được sự cân bằng giữa cái tôi vị kỷ và cái tôi vị tha là chìa khóa của hạnh phúc”. Từ nền tảng dung hòa giữa triết lý phương Đông và khoa học phương Tây, giáo sư không cổ xúy sự phủ nhận cái tôi một cách cực đoan, cũng không ca tụng chủ nghĩa vị tha tuyệt đối đến mức quên mình. Ông chú trọng trạng thái cân bằng nơi con người vừa biết chăm lo cho mình, vừa mở lòng với mọi người xung quanh.

Giáo sư Bruce Hood đưa ra những bằng chứng khoa học thuyết phục về sức mạnh của sự kết nối. Bộ não con người là một “bộ não xã hội” (social brain), được thiết kế để tương tác và gắn kết. Hạnh phúc thực sự nảy sinh khi ta chuyển dịch sự chú ý từ bên trong nội tâm ra bên ngoài thế giới xung quanh. Sự vị tha ở đây không chỉ là những hành động từ thiện lớn lao, mà bắt đầu từ những thay đổi nhỏ trong nhận thức. Đó là việc thực hành lòng biết ơn để trân trọng những gì mình đang có thay vì ghen tị với người khác. Đó là việc chủ động kết nối, thậm chí là bắt chuyện với người lạ, để phá vỡ sự cô lập. Giáo sư chỉ ra rằng khi chúng ta giúp đỡ người khác, não bộ kích hoạt cảm giác khen thưởng - một hiện tượng được gọi là “ánh sáng ấm áp” của việc cho đi.

Ngoài ra, tác giả còn mang đến các phương pháp hữu hiệu giúp người đọc thực hành cân bằng giữa cái tôi vị kỷ và cái tôi vị tha. Chẳng hạn như khi ta nhìn nhận vấn đề của bản thân dưới ngôi thứ ba hoặc từ góc nhìn của một người bạn, chúng ta giảm bớt được sự kịch tính hóa của cái tôi vị kỷ, từ đó giải quyết vấn đề một cách sáng suốt và bình thản hơn. Sự vị tha, theo đó, không chỉ là tốt với người khác, mà còn là một cách đối xử tử tế với chính tâm trí của mình.

Được trình bày qua những bằng chứng khoa học lẫn thực tiễn, “Cội nguồn của hạnh phúc” mở ra một lộ trình cho người đọc tiếp cận hạnh phúc một cách cụ thể và khả thi. Hạnh phúc, trong cách Bruce Hood định nghĩa, không phải trạng thái lý tưởng mà ai đó đạt tới một lần trong đời rồi giữ mãi. Nó là quá trình liên tục tự điều chỉnh, tự soi chiếu, tự kết nối để ta không ngừng hiểu mình và hiểu người. Sự vận động không ngừng ấy cũng là tác nhân giúp hạnh phúc tồn tại và nảy nở, vượt lên trên những dao động ngắn hạn của cảm xúc nhất thời.

“Cội nguồn của hạnh phúc” là tấm bản đồ chỉ dẫn giúp người đọc hiểu rõ hơn về bản chất phức tạp nhưng cũng đầy thú vị của hạnh phúc. Bruce Hood phân tích cách mà cái tôi, khát vọng cá nhân và nhu cầu xã hội ảnh hưởng đến đời sống tinh thần, đồng thời chỉ rằng hạnh phúc không phải là trạng thái tĩnh, mà là một quá trình liên tục, vận động và phát triển. Cuốn sách khuyến khích độc giả học cách quan sát, thấu hiểu và cân bằng các mối quan hệ xung quanh với trạng thái của chính mình, từ đó nuôi dưỡng một đời sống tinh thần phong phú, bền vững và tràn đầy ý nghĩa.