Tuần trước, tôi nhận được một email khác từ một cựu sinh viên vì tôi thường yêu cầu họ chia sẻ kinh nghiệm làm việc của họ với sinh viên hiện thời. Trong email này sinh viên đó đã chia sẻ kinh nghiệm làm việc của anh ta khi anh ta nỗ lực để là người kĩ thuật và người quản lí mà một số trong các bạn có thể thấy thú vị.

Thưa giáo sư kính mến,

Mười năm trước, tôi nghĩ rằng tôi có thể có con đường nghề nghiệp tốt khi tôi trở về Trung Quốc. Là sinh viên tốt nghiệp với bằng trong khoa học máy tính từ một đại học hàng đầu của Mĩ, có người cha là quan chức điều hành của một công ti, và nhiều người thân ở vị trí cao, tôi sẵn sàng để vào cấp quản lí với hi vọng rằng một ngày nào đó, tôi có thể là quan chức điều hành như cha tôi. Tất nhiên, với kết nối gia đình như thế, tôi không gặp vấn đề gì trong kiếm việc làm ở công ti của bố tôi và trong một năm, tôi đã nhanh chóng đươc đề bạt vào vị trí quản lí. Dường như là nghề nghiệp của tôi là ổn trên đường như được lập kế hoạch.

Sau một năm làm việc như người quản lí phần mềm, tôi nhận ra rằng tôi chắc phải mất ít nhất thêm vài năm nữa để leo lên mức tiếp. Tuy nhiên, tôi đã không có đủ kiên nhẫn để chờ đợi lâu vì tôi còn trẻ và tham vọng. Tôi đã bỏ đi để lấy việc làm quản lí cao hơn trong một công ti phần mềm nhỏ với nhiều tiềm năng. Tôi tin rằng một ngày nào đó tôi có thể trở thành “ông Bill Gates” khác, đó là điều người chủ công ti hứa với tôi. Đó đã là công việc gian nan thường yêu cầu tôi làm việc 60 giờ hay hơn một tuần nhưng là thanh niên, tôi không bận tâm.

Khi công ti trải qua khó khăn, người chủ chiếm lấy tiền rồi nộp đơn xin phá sản. Với giấc mơ bị tan tành, tôi không thể trở về nhà được vì tôi đã không nghe lời khuyên của cha tôi ở lại với công ti của ông ấy. Tôi đã chuyển sang thành phố khác và nhận vị trí là người quản lí trong văn phòng CNTT của chính phủ. Việc làm trong chính phủ không thách thức chút nào. Mặc dù tôi có lương tốt (tôi tin rằng ông bác em có cái gì đó để làm với nó) nhưng công nghệ lạc hậu, hệ thống cũ rích, và mọi người “thảnh thơi” thế. Nếu họ không muốn làm cái gì đó hôm nay thì họ làm nó hôm sau, nếu không thì sang tuần sau hay tháng sau. Tất nhiên, họ là những người tốt nhưng việc làm đó không hợp với tôi và sau một năm, tôi bắt đầu đi tìm việc làm khác.

So với Mĩ, công nghiệp phần mềm Trung Quốc vẫn còn non trẻ với nhiều công ti được thành lập và biến mất. Dễ dàng bắt đầu một công ti vì bạn có thể nhận sự giúp đỡ từ chính phủ nhưng bạn không có sản phẩm tốt hay khách hàng nên bạn không kéo dài lâu. Phần lớn các công ti đều nhỏ, quãng năm mươi tới hai trăm người. Một số người viết mã, xây dựng websites, tiến hành kiểm thử cho công ti nước ngoài. Nhiều người tạo ra website để bán các thứ tương tự như “eBay” nhưng không thành công. Phần lớn các công ti không có cấu trúc quản lí tốt mà dựa trên lao động của người lập trình người làm việc rất vất vả, cả ngày và đêm gần như chẳng vì cái gì. Nhiều công ti được thành lập dựa trên hợp đồng với chính phủ nhưng sau khi hợp đồng chấm dứt, công ti cũng chấm dứt luôn. Vì tôi có kết nối gia đình, tôi đã không gặp vấn đề gì về tìm việc làm quản lí. Tôi đã dành ba năm làm việc với bốn công ti cung cấp dịch vụ phần mềm cho các hợp đồng ngắn hạn với chính phủ. Nhưng hợp đồng đến ngày này, đi vài tháng sau rồi bạn phải hỏi bất kì ai bạn biết để kiếm hợp đồng khác.

Đến lúc này đột nhiên tôi nhận ra rằng giáo dục của tôi bị phí hoài. Tri thức và đào tạo của tôi tại CMU chẳng liên quan gì tới nghề nghiệp của tôi cả. Tôi đã dựa vào ảnh hưởng của gia đình tôi chứ không phải dựa vào bản thân tôi. Tôi nhớ điều thầy đã nói trong lớp: “Có tri thức sâu và tạo ra khác biệt trong cuộc sống của bạn và cuộc sống của người khác.” Điều đó làm tổn thương nhiều vì tôi bắt đầu suy nghĩ về cuộc sống của tôi. Trong nhiều năm, tôi đã không làm gì cho bản thân tôi hay cho bất kì ai cho nên tôi quyết định bắt đầu lại toàn bộ. Tôi biết điều tôi muốn làm: “công việc kĩ thuật” chứ không là “công việc quản lí”.

Tôi nhớ tới một cuộc phỏng vấn việc làm ở Nam Kinh nơi người phỏng vấn bảo tôi: Chúng tôi có vị trí quản lí tốt cho ai đó như bạn.

Không, tôi không muốn việc làm quản lí, tôi chỉ muốn viết mã.

Sao anh muốn viết mã khi anh đã có nhiểu năm kinh nghiệm trong quản lí?

Tôi muốn học nhiều hơn về viết mã, tôi đã không viết mã nhiều năm rồi.

Bản lí lịch của anh nói rằng anh biết  C, và Java nhưng chúng tôi có nhiều người phát triển có kĩ năng đó rồi. Chúng tôi không thể trả lương cho ai đó như anh chỉ để làm điều đó.

Tôi không bận tâm, cứ trả tôi cái gì cũng được, tôi muốn làm công việc kĩ thuật.

Chúng tôi không thể làm điều đó được, nhưng chúng tôi còn chỗ để mở trong Python, Ruby và Ajax vì chúng tôi không có ai có kĩ năng đó.

Tốt, vậy thuê tôi vào chỗ đó đi, tôi có thể học chúng rất nhanh chóng.

Nhưng anh chưa có kĩ năng đó.

Đừng lo, tôi là kĩ sư phần mềm và tôi có thể học bất kì ngôn ngữ lập trình nào rất nhanh chóng.

Đột nhiên, tôi cảm thấy tự hào về giáo dục của tôi. Cho dù tôi không biết các ngôn ngữ mới này nhưng giáo dục của tôi đã chuẩn bị cho tôi cơ hội đó. Tôi nhớ rằng thầy bao giờ cũng nói với lớp: “Học tập là hoạt động cả đời, đừng bao giờ ngừng học tập, dù bạn già đến đâu. Tâm trí bạn quí giá thế, đừng  phí hoài chúng.”

Vào lúc đó, người phỏng vấn không thể ra quyết định được cho nên ông ấy phải đề nghị ông chủ của ông ấy nói chuyện với tôi. Ông chủ của ông ấy là một người lớn tuổi hơn và ông ấy dường như tò mò

Vậy anh không muốn vị trí quản lí cho dù anh đủ tư cách. Anh thấy bản thân anh sẽ ở đâu trong vài năm nữa kể từ giờ?

Câu trả lời của tôi là: “Tôi chỉ muốn trở lại công việc kĩ thuật. Tôi không muốn vị trí quản lí. Tôi đã làm điều đó và tôi không thích nó. Tôi muốn trở lại công việc kĩ thuật vì đó là điều tôi đã được  đào tạo. Xin ông thuê tôi đi, tôi có thể học bất kì cái gì ông cần trong vòng năm tuần. Nếu không, ông có thể đuổi tôi.”

Ông già này nghe một cách kiên nhẫn lí do tại sao tôi muốn bắt đầu lại lần nữa. Sau đó, ông ấy thuê tôi là “người phát triển phần mềm”.

Tôi tới sớm sáng hôm sau, bắt đầu học Ruby rồi trong một tuần tôi bắt đầu Ajax, rồi Python. Tôi đã phát triển nhiều mã phần mềm trong 6 tháng hơn là đã làm năm năm trước đây. Tôi cảm thấy phấn khởi khi tôi nhìn lại nó với sự ham thích. Nhưng mọi sự bắt đầu thay đổi, ngay sau 6 tháng tôi được yêu cầu quản lí một dự án nhỏ vì người quản lí bị ốm nặng. Tôi chấp nhận và điều bắt đầu là một dự án nhỏ cho một tổ năm người đã tiến hoá thành tổ 20 người. Dự án này thành công tới mức khách hàng muốn bổ sung thêm nhiều chức năng. Đến cuối năm, tôi đã có một dự án lớn nhất mà công ti đã từng có. Tôi rất tự hào về giáo dục của tôi vì nó giúp cho tôi làm cho mọi sự xảy ra. Tôi đã áp dụng mọi thứ tôi đã học ở CMU cho dự án này. Tôi thương lượng lịch biểu với khách hàng, tôi đặt lịch biểu hiện thực với cái vào từ những người phát triển, cái gì đó chưa bao giờ xảy ra ở đây. Tôi tổ chức tổ thành hai nhóm một nhóm quay mặt ra ngoài để làm việc với khách hàng, thu lấy yêu cầu, hiểu nhu cầu doanh nghiệp, xây dựng mối quan hệ và kiểm thử phần mềm tại trạm của khách hàng để chắc rằng mọi sự làm việc tốt. Tổ kia quay mặt vào trong để hội tụ vào kiến trúc, thiết kế với chú ý đặc biệt về chất lượng. Loại cấu trúc này chưa bao giờ tồn tại ở đây cho nên nó đã là kinh nghiệm học tập cho mọi người.

Tôi bắt đầu nhiều lớp đào tạo kĩ thuật cho những người phát triển của tôi để giữ cho kĩ năng của họ được cập nhật và để chắc rằng họ không làm quá sức. Nhiều người phát triển bảo tôi rằng họ thích thú làm việc cho tôi vì tôi không lạm dụng họ, hay lợi dụng họ mà thay vào đó cho họ cơ hội để học nhiều điều hơn. Phần lớn trong tất cả các vấn đề, tôi là người quản lí duy nhất “biết cách mã” ngược với nhiều người chưa bao giờ làm công việc kĩ thuật nào. Họ là “nạn nhân” của hệ thống “kết nối gia đình” những người có được vị trí mà không làm nỗ lực nào, hệ thống mà có thời tôi đã thuộc vào. Bây giờ hơn bao giờ hết, tôi đánh giá cao giáo dục mà tôi đã nhận được, một hệ thống khuyến khích sự tự tin, tri thức và kĩ năng.

Kinh doanh tốt tới mức công ti nhận được nhiều kinh doanh hơn trước đây. Chúng tôi đã phát triển từ năm trăm người thành ba nghìn người chỉ trong hai năm. Trước khi tôi tới, công ti hứa với khách hàng theo lịch biểu, bây giờ chúng tôi hứa về chất lượng. Chưa bao giờ trong đời mình, tôi đánh giá cao giáo dục tại CMU là mọi kinh nghiệm của các giáo sư trong việc phát triển sinh viên với tri thức sâu sắc thế. Tôi đã đi từ người quản lí lên giám đốc và bây giờ tôi là phó chủ tịch của một trong các công ti phần mềm lớn ở Nam Kinh.

Tôi quay trở lại Bắc Kinh một cách chiến thắng vì tôi đã làm cho gia đình tôi tự hào. Mười năm của tôi trong công nghiệp đã dạy cho tôi nhiều điều. Tôi đã phạm nhiều sai lầm nhưng cũng đã học được từ chúng. Tôi hi vọng rằng một ngày nào đó tôi sẽ trở lại CMU để kể cho các sinh viên rằng: “Liên tục học thật nhiều như bạn có thể đi. Dùng tri thức của bạn để tạo ra khác biệt cho cuộc sống của bạn và cuộc sống của người khác.” Nếu sinh viên hỏi tôi về lời khuyên nghề nghiệp thì tôi sẽ bảo họ: “Bắt đầu từ công việc kĩ thuật trước hết, xây dựng nền tảng vững chắc rồi đi lên khi bạn thu được nhiều kinh nghiệm hơn. Có khôn ngoan để biết khác biệt giữa “công việc kĩ thuật” và “công việc quản lí”. Vị trí quản lí nên được kiếm lấy, không nên được ban cho.

—-English version—-

A letter from Nanjing

Last week, I received another email from a former student as I often asked them to share their working experiences with current students. In the email the student shared his working experience as he struggle of being a technical person and a managerial person that some of you may find interesting.

Dear Professor,

Ten years ago, I thought that I could have a good career path when I returned to China. As a graduate with a degree in computer science from a top U.S university, a father who is an executive of a company, and many relatives in high positions, I was ready to get into management with the hope that someday, I could be an executive like my father. Of course, with family connection like that, I had no problem getting a good job in my father’s company and within a year, I was quickly promoted to management position. It seemed that my career was well on the way as planned.

After a year working as a software manager, I realized that it would take me at least several more years to climb to the next level. However, I did not have patient to wait that long as I was young and ambitious. I left for a higher management job in a small software company with a lot of potentials. I believed that one day I could became another “Mr. Bill Gates”, that was what the company owner promised me. It was hard work that often required me to work 60 hour or more a week but as a young man, I did not mind.

When the company experienced difficulty, the owner grabbed the money then filed for bankruptcy. With a shattered dream, I could not return home since I did not listen to my father advice to stay at his company. I moved to another city and taking a position as a manager in a government IT office. The job in government was not challenging at all, Even I had a good salary (I believe that my uncle had something to do with it) but the technology there was obsolete, the system was so old, and people there were so “Relax”. If they did not want to do something one day then they did it the next day, if not then next week or next month. Of course, they were nice people but the job did not fit me and after a year, I started to look for another job.

Compare with the U.S., China software industry was still young with a lot of companies formed and disappeared. It was easy to start a company since you can get helps from government but if you do not have good products or customers than you do not last long. Most companies were small, about fifty to two hundred people. Some wrote code, developed websites, conducted tests for foreign companies. Many created websites to sell things similar to “eBay” but not successful. Most did not have a good management structure but relied on the labor of programmers who work very hard, day and night for almost nothing. Many companies was established based on government contracts but after the contract ends, then the companies also end too. Since I had family connection, I did not have problem finding management jobs. I spent three years with four companies providing software services for government short term contracts. But contract came one day, gone few months later then you had to asked whomever you know to get another contract.

By this time suddenly I realized that my education was wasted. My knowledge and training at CMU had nothing to do with my career. I was relying on the influence of my family and not myself. I remembered what you said in class: “To have profound knowledge and make a difference in your life and other people’ lives”. It hurt a lot as I began to reflect on my life. For years, I did not do anything for myself or to anyone so I decided to start all over again. I knew what I wanted to do: “ technical work” not “management work”.

I remembered a job interview in Nanjing where the interviewer told me: “We have a good management position for someone like you”, “No, I do not want management job, I just want to code.”, “Why do you want to code when you had years of experience in management?”, “I want to learn more about coding, I have not code for several years”, “Your resume said C, and Java but we have many developers with that skills already. We cannot pay someone like you just to do that”. “I do not mind, just pay me anything, I want to do technical work”, “We cannot do that, but we have opening in Python, Ruby and Ajax since we do not have anyone with that skills”, “Good, please hire me, I can learn them very quickly”, “But you do not have that skill yet”, “Do not worry, I am a software engineer and I can learn any programming languages very quickly”.

Suddenly, I feel so proud about my education. Even I did not know these new languages but my education had prepared me for that occasion. I remembered that you always told the class: “Learning is a lifelong activities, never stop learning, no matter how old you are. Your minds are so precious, do not waste them”.

At that time, the interviewer could not make decision so he had to asked his boss to talk to me. His boss was an older person and he seemed curious “So you do not want a management position even you are qualified. Where do you see yourself few years from now?”. My answer was “I just want to go back to the technical work. I do not want management position. I have been doing that and I did not like it. I want to get back to technical work because that is what I have been training for. Please hire me, I can learn whatever you want in about five weeks. If not, you can fire me”. The old man patiently listened to the reason why I wanted to start all over again. After that, he hired me as a “Software developer”.

I arrived early the next morning, started learning Ruby then within a week, I started Ajax, then Python. I developed more software code in 6 months than I had in the previous five years. I felt great as I look back on it with fondness. But things began to change, just after 6 months I was asked to manage a small project since the manager was seriously ill. I accepted and what started as a small project of five person team evolved into 20 person team. The project was so successful that customers wanted to add more functions. By the end of the year, I had the largest project the company ever had. I was very proud of my education since it helped me to make thing happened. I had applied everything that I learned at CMU to the project. I negotiated the schedule with customers, I set realistic schedule with inputs from developers, something never happened here. I organized the team into two groups, one facing outward to work with customers, obtaining requirements, understand business needs, build relationships and test software at customer’s sites to make sure that everything work well. The other team facing inward to focus on architecture, design with particular attention to quality. This kind of structure never exist here so it was a learning experience to everybody.

I started a lot of technical training classes for my developers to keep their skills up to date and make sure that they did not overwork. Several developers told me that they enjoyed working for me because I did not abuse them, or took advantage of them but instead gave them a chance to learn more things. Most of all, I am the only manager who “know how to code” in contrast with many who never do any technical works. They are “Victims” of a “family connection” system who get good positions without any efforts, the system that I was once belong to. Now more than ever, I appreciate the education that I have received, a system that encourage having confidence, knowledge and skills.

The business was so good, that the company received more business than ever before. We grew from five hundred persons to three thousand persons in just two years. Before I came, the company promised customers on schedule, now we promise on quality. Never in my life, I appreciate the education at CMU and all the professors’ experiences in developing students with such a profound knowledge. I went from manager to director and now I am the vice president of one of the large software company in Nanjing.

I went back to Beijing triumphantly as I have made my family proud. My ten years in the industry have taught me many things. I made several mistakes but also learned from them. I hope that someday I will return to CMU to tell our students that: “Continue to learn as much as you can. Using your knowledge to make a difference for your life and other people’s lives.” If students ask me about career advices then I will tell them: “Starting with technical work first, build a solid foundation then move up as you gain more experience. Have the wisdom to know the difference between “technical work” and “managerial work”. Management position should be earned, not granted.