Chúng ta thường nói, “Tôi hiểu bản thân mình hơn ai hết” hay “Tôi không hiểu mình thì còn hiểu ai”, nhưng có chắc là như vậy không?

Tôi cũng từng tự tin khẳng định như thế, nhưng rồi đến một ngày, tôi bỗng nhận ra mình không còn giải thích được suy nghĩ và cảm xúc của bản thân nữa. Tôi hoang mang không biết con người mà tôi nghĩ là mình có thật sự là mình không, hay con người đó chỉ là suy nghĩ và định kiến mà xã hội áp đặt lên bản thân tôi. Vậy tôi thật sự là ai?

Thế là tôi mang theo băn khoăn ấy bước trên hành trình khám phá và thấu hiểu bản thân – hành trình mà tôi may mắn tìm được người bạn đồng hành đáng tin cậy là bộ sách của triết gia Jiddu Krishnamurti.

Tự Do Vượt Trên Sự Hiểu Biết là quyển sách dẫn nhập lý tưởng nhất để bạn bắt đầu khám phá những tư tưởng và thông điệp giá trị của Krishnamurti. Ở quyển sách này, Krishnamurti khẳng định, “Bạn phải hiểu được chính mình và tỉnh táo nhận biết về bản ngã; đó là khởi điểm của minh triết, sáng suốt”. Vậy chúng ta bắt đầu tìm hiểu chính mình từ đâu? Làm thế nào để nghiên cứu, quan sát và nhìn nhận về điều đang thật sự diễn ra ở nội tâm?

Câu trả lời là bạn cần quan sát chính mình chỉ trong các mối tương quan bởi đó cũng chính là toàn bộ cuộc sống. Thật vô ích khi ngồi một chỗ mà nghiền ngẫm, bởi lẽ chúng ta chỉ tồn tại trong các mối tương quan với mọi người và mọi vật. Do đó, chúng ta phải nghiên cứu bản thân trong thực tại, với điều ta là, chứ không phải điều ta muốn là. Trong chính chúng ta đã tồn tại toàn bộ thế giới và nếu bạn biết cách quan sát, học hỏi, cánh cửa ở ngay đó và chìa khóa nằm trong tay bạn. Không có lời dạy bảo hoặc rao giảng nào giúp bạn mở ra cánh cửa bước vào nội tâm, đến chân lý. Điều duy nhất ta có thể làm là tỉnh giác và chú tâm mỗi ngày – nhận thức về mọi điều chúng ta nói, cách chúng ta đi đứng, giao tiếp và suy nghĩ.

Ngoài quan sát bản thân, thiền định cũng là một cách để hiểu chính mình. “Thiền định chính là nhận biết về toàn bộ quá trình suy nghĩ, đi từng bước cẩn trọng với sự chú tâm tuyệt đối và nhờ đó tự mình khám phá ra những con đường của bản thân. Chỉ nhờ hiểu biết về chính mình, tâm trí bạn mới tự do khám phá ra chân lý là gì, Thượng đế là gì, cái mà chúng ta gọi là cuộc sống là gì.” Đó là chia sẻ của Krishnamurti trong Bạn Đang Nghịch Gì Với Đời Mình – quyển sách chứa đựng nhiều tư tưởng và triết lý sâu sắc về bản ngã và cuộc đời, về hiểu biết bản thân để vượt qua những nỗi sợ cũng như về những mối tương quan.

Cũng trong quyển sách này, tác giả chỉ ra rằng hạnh phúc nằm trong tay chúng ta, và chìa khóa của hạnh phúc nằm trong việc hiểu biết chính mình – sự hiểu biết đến từ quá trình khám phá của riêng bạn thông qua các mối quan hệ hàng ngày. Dần dà bạn sẽ nhận ra trong quá trình khám phá chính mình, bạn tìm thấy những thứ không có trong sách vở hay trong các triết lý, cũng không được giảng dạy bởi các bậc thầy tâm linh.

Hiểu rõ chính mình là một tiến trình, chứ không phải đích đến, và trong quá trình đó, chúng ta khám phá và nhận biết bản thân qua hành động – qua các mối tương quan xã hội, với người khác. Vậy hiểu biết về chính mình không đến từ sự cách biệt bản thân mà chỉ có thể đạt được thông qua các mối tương quan – sự hiểu biết đó là kết quả của việc ta nhận thức về từng hành động của mình.

Thế thì tiếp theo “hiểu mình” sẽ là gì? Việc “hiểu mình” có giúp chúng ta thay đổi thế giới không, trong khi mỗi người chúng ta quá nhỏ bé còn thế giới thì thật rộng lớn? Theo Krishnamurti, câu trả lời là “có” vì thế giới không cách biệt với chúng ta, thế giới chính là chúng ta. Nếu từng người trong chúng ta thay đổi thì cùng nhau, chúng ta thay đổi thế giới. Dù chỉ một người trong chúng ta thay đổi cũng đủ tạo nên gợn sóng lăn tăn, điều tốt đẹp vốn rất dễ lan truyền.

Điều này được Krishnamurti lý giải rõ trong quyển Giáo Dục Và Ý Nghĩa Cuộc Sống. Theo ông, bằng cách ý thức đầy đủ về chính mình trong các mối tương quan, chúng ta sẽ bắt đầu phát hiện ra những sự mù mờ, lẫn lộn và những giới hạn ở bản thân mà trước giờ chúng ta vẫn thực sự không biết; và khi ý thức về chúng, chúng ta sẽ hiểu và theo đó xóa bỏ được chúng. Nếu không có ý thức này và sự nhận biết về chính mình, thì bất cứ sự cải cách nào trong giáo dục hay trong các lĩnh vực khác sẽ chỉ dẫn đến sự chống đối và tình trạng khốn cùng thêm mà thôi. Thêm nữa, khi chúng ta không bị xung đột trong nội tâm, thì chúng ta sẽ không rơi vào cuộc xung đột với người khác. Chính sự xung đột trong nội tâm, được phóng chiếu ra bên ngoài, trở thành cuộc xung đột diễn ra trên thế giới. Do vậy, để hiểu cuộc sống thì ta phải hiểu chính mình, và từ hiểu chính mình, chúng ta có thể thay đổi thế giới. 

Nếu bạn cũng như tôi, cũng đang trăn trở về câu hỏi “Tôi là ai?”, “Làm thế nào để hiểu mình, hiểu cuộc sống và từ đó thay đổi thế giới?” thì bộ ba quyển sách Tự Do Vượt Trên Sự Hiểu Biết, Bạn Đang Nghịch Gì Với Đời Mình và Giáo Dục Và Ý Nghĩa Cuộc Sống của triết gia Jiddu Krishnamurti là những “người bạn” uyên thâm mà bạn có thể tin tưởng tìm đến. Hãy lật mở từng trang sách, phiêu diêu vào từng ngóc ngách sâu thẳm nhất của tâm trí và bắt đầu hành trình khám phá chính mình.

Ngọc Xuân