Theo báo cáo của chính phủ Trung Quốc, trên 32% người tốt nghiệp đại học gần đây ở Trung Quốc bị thất nghiệp. Và thậm chí một số người đang có việc là đang làm các việc không liên quan gì tới giáo dục của họ.

Báo chí Trung Quốc đầy những câu chuyện về người tốt nghiệp làm việc như thủ quĩ, người phục vụ bàn, người nấu ăn, công nhân dây chuyền lắp ráp và thậm chí làm cả việc dọn rác. Thực ra, viễn cảnh cho người tốt nghiệp có giáo dục đại học còn tồi hơn cho những lao động kĩ năng thấp. Riêng năm 2011, lương cho công nhân lao động đã tăng 14.9 % nhưng lương cho công nhân có giáo dục đại học chỉ tăng 0.8%. Trong khi giáo dục đại học đã được coi là tấm vé tới tương lai sáng sủa hơn ở Trung Quốc, nhưng ngày nay nó rất ảm đạm vì phần lớn người tốt nghiệp đại học không có những kĩ năng để làm việc trong công nghiệp.

Suốt thập kỉ qua, số người có giáo dục đại học của Trung Quốc đã tăng lên tám lần, từ 830,000 tốt nghiệp năm 1998 lên tới 6.8 triệu người trong năm 2012 nhưng hệ thống giáo dục của nó, bắt đầu ngược dòng thời gian từ những năm 60, đã không thay đổi mấy cho nên hầu hết điều họ học đều lỗi thời.  Tất nhiên, người tốt nghiệp của chính những trường tốt nhất như Đại học Bắc Kinh, Thanh Hoa, Phục Đán, và Giao thông Thượng Hải có thể mong đợi viễn cảnh việc làm tốt, nhưng hàng triệu người tốt nghiệp từ các trường bên thứ hai, hay thứ ba đang đối diện với khó khăn hơn nhiều vì phần lớn trong họ không có kĩ năng đúng và không có tri thức hiện thời và sẽ không có khả năng kiếm được việc làm tốt. Một nhà phân tích công nghiệp giải thích: “Nhiều sinh viên và gia đình của họ vẫn tin rằng bằng cấp đại học sẽ làm cho họ có việc làm tốt. Điều đó đã đúng từ hai mươi năm trước nhưng không còn đúng nữa vì công nghệ thay đổi nhưng hệ thống giáo dục không đổi. Không có hướng dẫn cho sinh viên, không có thông tin về điều công nghiệp cần, không phương hướng về nền kinh tế đang nhắm vào đâu nhưng sinh viên vẫn được khuyến khích vào đại học mà không có kế hoạch nào cho tương lai của họ. Vì mỗi gia đình có một con, từng sinh viên được toàn thể gia đình hỗ trợ để vào đại học nhưng không ai giải thích cho họ học gì cho nên nhiều người lựa chọn các khu vực không thực tế như nghệ thuật, văn học, lịch sử hay xã hội học và gần đây là sân khấu và âm nhạc điều không có nhu cầu cao làm nảy sinh số người tốt nghiệp bị thất nghiệp cao.”

Theo cách này, câu chuyện của Meng Hua, 22 tuổi, đã là điển hình. Theo lời khuyên của một người bạn, người nói với cô ấy rằng việc làm người mẫu sẽ là tốt, cô ấy quyết định học âm nhạc và hi vọng trở thành ngôi sao điện ảnh hay người mẫu thời trang. Sau khi tốt nghiệp, cô ấy thấy rằng không có những việc làm như nữ nghệ sĩ và người mẫu. Cô ấy làm việc một thời gian ngắn như giáo viên nhạc, rồi bán điện thoại di động ở thị trường, cuối cùng làm việc như một thư kí trong công ti bảo hiểm. Tuy nhiên, trong vài tháng cô ấy bỏ việc sau khi bị đối xử tệ bởi các công nhân nam khác. Cô ấy thừa nhận: “Không có việc làm tốt cho riêng phụ nữ, việc làm được trả lương kém hơn và bạn phải xử trí với nhiều quấy rối vì ngoại hình của bạn. Không có gì tồi tệ hơn làm việc như một thư kí trong ngành công nghiệp do nam chi phối.” Cô ấy bây giờ làm việc như một người lắp ráp điện tử ở thành phố Quảng Châu, ở chung căn họ với mười cô gái khác; phần lớn trong họ đều không có giáo dục chính thức. Cô ấy làm việc 12 giờ một ngày và nói rằng cô ấy “kiệt sức” mọi lúc. Được hỏi về giáo dục đại học của mình, cô ấy nói: “Rất khó mô tả được cảm giác về thất vọng và chán nản. Nếu tôi biết, tôi chắc đã học cái gì đó khác mà có tương lai tốt hơn.”

Trong hai mươi năm qua, phần lớn tăng trưởng của Trung Quốc đã được cấp nhiên liệu bởi các khu vực có lao động chi phí thấp như chế tạo và xây dựng cho nên đã có ít việc làm hơn cho người tốt nghiệp đại học. Xem như kết quả, nhiều người tốt nghiệp đại học đã quyết định đi theo phong cách công nhân lao động. Trong số những công nhân lao động kĩ năng thấp năm 2011, toàn bộ 35% đã có bằng đại học, theo cuộc điều tra của Liên hiệp công đoàn Trung Quốc. Một quan chức chính phủ thừa nhận: “Tôi không nghĩ rằng bất kì ai có bằng đại học lại mơ ước làm việc trong cơ xưởng. Tuy nhiên, họ làm như vậy bởi vì đó là việc tốt nhất họ có thể kiếm được và lương họ nhận được là tốt hơn họ có thể kiếm được trong văn phòng như một thư kí hay người bán hàng.” Một người tốt nghiệp kiến trúc gần đây, Zhu Wei, 24 tuổi, phải tự bằng lòng với việc làm như một người ở dây chuyền lắp ráp của cơ xưởng sau khi không tìm được việc nào dùng kĩ năng của anh ta như một kiến trúc sư: “Điều tôi đã học được ở trường không liên quan gì tới công việc của tôi, nhưng tôi phải chấp nhận thực tại thay vì sống nhờ hỗ trợ của bố mẹ tôi.”

Năm 2010, một giáo sư Trung Quốc đã phổ biến thuật ngữ “tụi kiến” để mô tả số lớn những người tốt nghiệp đại học chen chúc trong những căn hộ thuê nhỏ bé trong khu nhà ổ chuột bên ngoài các thành phố chính. Nhiều người làm việc lao động được trả lương thấp như dọn rác ban đêm chỉ để trả tiền thuê nhà. Vị giáo sư này ước lượng rằng đã có vài triệu những “kiến” này ở các thành phố chính của Trung Quốc trong năm 2010, làm được trung bình $286 một tháng: “Đây là những người vô hi vọng, người đã rời khỏi nhà vì bố mẹ không thể hỗ trợ cho họ thêm được nữa. Sau khi trả tiền cho giáo dục đại học của họ phần lớn các gia đình hết tiền. Khi tiền tiết kiệm của họ hết rồi, không còn gì mấy họ có thể làm được. Sau nhiều năm không có việc làm, họ di cư ra khu ổ chuột và kiếm sống bằng rác, phần lớn làm việc ban đêm để tránh gặp những người có thể nhận ra họ và điều đó là rất buồn. Chính hệ thống giáo dục đã làm họ thất bại. Phần lớn tin vào truyền thống cổ của việc có bằng cấp đại học sẽ cho họ việc làm tốt nhưng ngày nay bằng đại học từ các đại học bên thứ hai hay bên thứ ba là vô giá trị. Họ không học được gì ngoài việc ghi nhớ các lí thuyết và sự kiện cũ mà không ai cần, một số thậm chí còn phải hối lộ cho các thầy giáo để qua được kì thi hay có được bằng cấp nhưng sau đó họ chẳng có gì vì tri thức của họ là lỗi thời và họ không có kĩ năng. Kinh tế của Trung Quốc được dẫn lái phần lớn bởi công việc lao động thấp để xuất khẩu nhưng không cho phát triển bên trong. Càng nhiều sản phẩm họ có thể xuất khẩu thì chính phủ càng có thể thu được nhiều tiền hơn nhưng nó không được phân phối cho người của nó. Không có chiến lược phát triển đất nước cho nên giáo dục đại học là việc phí hoài nỗ lực và sức mạnh bộ não.”

Chính phủ Trung Quốc đã cố gắng đối phó với vấn đề này trong nhiều năm mà không có giải pháp nào. Một chiến lược đã là cảnh báo cho sinh viên tránh khỏi các lĩnh vực học tập có tỉ lệ thất nghiệp cao nhất được cho là “môn đỏ.” Tháng 6/2012, chính phủ nêu danh chín “môn đỏ,” bao gồm nghệ thuật, sân khấu, văn học, xã hội học, địa lí, nhiếp ảnh, giáo dục thể thao và luật pháp. Có cái gọi là “môn xanh” những môn có tỉ lệ có việc làm cao nhất bao gồm kĩ nghệ, máy tính, và công nghệ sinh học, y học, kĩ nghệ duyên hải và tàu thuyền. Vài tháng trước đây, chính phủ công bố một kế hoạch để cung cấp cho vay tới $15,000 cho từng nhà doanh nghiệp người khởi  đầu công ti. Chính phủ thúc giục những người không có việc làm khởi đầu công ti riêng của họ để làm giảm thất nghiệp hay xem xét việc chuyển về miền quê để trở thành nông dân. Một nhà phân tích công nghiệp bình luận: “Họ không hiểu gì về khởi nghiệp cả. Để khởi đầu một công ti trong môi trường ngày nay phải bắt đầu với công nghệ. Với hệ thống giáo dục cổ hủ nơi phần lớn kĩ sư và người tốt nghiệp máy tính thậm chí không thể tìm được việc làm, làm sao họ có thể mong đợi những người đó phát kiến hay tạo ra cái gì đó mới?” Sinh viên khác cũng đăng trong blog của anh ta: “Là con trai của đất nước, chúng tôi được khuyến khích đi tới các thành phố để có giáo dục tốt. Bây giờ sau khi tốt nghiệp, chúng tôi được bảo quay lại thôn quê và làm việc như nông dân. Đó là loại chính sách gì vậy? Chúng tôi quay trở lại thế kỉ 18 à?” Mặc cho tất cả những nỗ lực này, vấn đề vẫn còn dai dẳng. Các buổi lễ tốt nghiệp năm nay đã được đánh dấu bởi nhiều cuộc phản đối châm biếm. Những người mới tốt nghiệp trong nhiều đại học ăn mặc như công nhân lao động hay trong đồng phục người dọn rác để biểu lộ họ thất vọng thế nào với chính sách kinh tế của chính phủ.

Nhiều giận dữ có liên quan tới công nhân lao động không có giáo dục, không chỉ họ có thời gian dễ dàng hơn để tìm việc làm, mà còn làm được gần nhiều tiền như công nhân có giáo dục đại học. Năm 2011, theo Viện hàn lâm khoa học xã hội Trung Quốc, trung bình người tốt nghiệp đại học làm được $200 đô la một tháng. Vậy mà công nhân lao động trung bình Trung Quốc làm được $192 đô là một tháng. Sau khi đầu tư nhiều năm vào giáo dục đại học tốn kém, nhiều thanh niên Trung Quốc bị khó chịu bởi các công nhân có thể kiếm được $300 đô la một tháng như người sơn tàu hay công nhân xây dựng ở Thượng Hải. Một sinh viên giải thích: “Từ bên ngoài nhìn vào, chúng ta đã làm ra tiến bộ lớn với hàng trăm toà nhà đang xây dựng khắp Trung Quốc, chúng ta có tàu hoả nhanh, tàu thuỷ lớn và nhiều xa lộ hiện đại nhưng sự kiện là ở bên trong nó toàn là trống rỗng vì chính phủ chỉ làm việc trưng bày đẹp. Không có tri thức thực và kĩ năng tốt để phát triển đất nước cho thế kỉ 21. Khi toàn thể nỗ lực chỉ là để xuất khẩu, chẳng cái gì còn lại cho công dân của nó. Khi toàn thể nỗ lực là vào xây dựng những thứ vật lí, chẳng cái gì còn lại cho xây dựng tri thức.” Một quan chức chính phủ nói: “Quá trình cải thiện mất thời gian, công dân phải học kiên nhẫn vì chúng ta đang làm ra tiến bộ. Bất kì ai nghĩ khác chỉ là mơ. Khi kinh tế của Trung Quốc cải thiện sẽ có nhiều việc làm hơn cho mọi người.”

Gần đây, chính phủ Trung Quốc đã cố gắng làm nản lòng hi vọng đầu tư vào giáo dục đại học. Một bài xã luận trong một cơ quan do nhà nước Trung Quốc quản lí thúc giục thanh niên rằng “Không có gì phải xấu hổ nếu bạn làm việc bằng tay chân, sau rốt công  việc lao động là tốt cho đất nước.” Tuy nhiên, có đám mây đen trong công việc chế tạo bằng lao động thủ công nữa vì nhiều công ti đang nhanh chóng di dời công việc trở lại nước họ khi xu hướng khoán trong bắt đầu hình thành, nhiều cơ xưởng bắt đầu đóng cửa và sa thải công nhân. Năm 2011, đã có vài nghìn công nhân lao động mất việc làm và con số này vẫn đang tăng lên.

—-English version—-

China’s dilema

According to Chinese government report, over 32% of recent college graduates in China are unemployed. And even some of those who are employed are working in jobs that have nothing to do with their education. Chinese newspapers are full of stories of college graduates working as cashiers, waiters, cooks, assembly-line workers, and even garbage collectors. In fact, the prospects for college educated graduates are worse than for low-skilled laborers. In 2011 alone, wages for labor workers rose 14.9 % but wages for college educated workers only rose 0.8%. While college education has been considered a ticket to a brighter future in China, but today it is very bleak because most college graduates do not have the skills to work in the industry.

Over the last decade, China’s college-educated population has multiplied eightfold, from 830,000 graduating in 1998 to 6.8 million in 2012 but its education system that dated back in the 60s had not change much so most of what they learned is obsolete.  Of course, graduates of the very best schools such as Peking University, Tsinghua, Fudan, and Shanghai Jiaotong can expect good employment prospects, but the millions of graduates from second- or third-tier schools are facing a much more difficult as most of them do not have the right skills and the current knowledge and will not be able to get good jobs. An industry analyst explains: “Many students and their family still believe that a college degree will get them good job. That was true twenty years ago but not anymore as technology changes but education system does not. There is no guidance for students, no information of what industry needs, no direction of where the economy is headed but students are encouraged to go to college without any plan for their future. Because of the one child per family, each student is supported by the whole family to go to college but no one explain to them what to study so many select impractical areas such as art, literature, history or sociology and recently theater, drama and music which are not in high demand which resulting in a high numbers of unemployed graduates.”

In this way, the story of Meng Hua, 22, has been typical. On the advice of a friend who told her that modeling jobs would be good, she decided to study theater and music and hope to become a movie star or a fashion model. After graduated, she found that there are no such jobs as actress and model. She worked briefly as a music teacher, then selling cell phones in a market, eventually worked as a secretary in an insurance company. However, in just few months she quit after being treated badly by other male workers. She admitted: “These are not good jobs for single women, it paid less and you have to deal with much harassment because of your look. There is nothing worse than working as a secretary in a male dominated industry. She now works as an electronic assembler in the city of Guangzhou, sharing an apartment with ten other girls; most of them have no formal education. She works 12-hour days and says that she is “exhausting” all the time. Asked about her college education, she said: “It is very hard to describe the feelings of disappointment and frustration. If I knew, I would be studying something else that has better future.”

For the past twenty years, much of China’s growth has been fueled by low cost labor sectors like manufacturing and construction so there were fewer jobs for college graduates. As a result, many college graduates have decided to embrace the labor worker lifestyle. Out of low skilled labor workers in 2011, fully 35% had college degrees, according to a survey by the China Federation of Trade Unions. A government officer admitted: “I don’t think that anyone with a college degree would dreams of working in a factory. However, they do so because it’s the best they can get and the wages they get are better they can get in an office as secretary or sale person.” One recent architecture graduate, Zhu Wei, 24, had to content himself with a job as a factory’s assembly line after failing to find any work that used his skills as an architect: “What I learned in school is not related to my work, but I must accept the reality rather than live off my parents’ support”

In 2010, a Chinese professor popularized the term “Ant tribe” to describe the large population of college graduates crammed in small low rent apartments in the slums outside major cities. Many worked low paying labor jobs such as night garbage collectors just to pay the rent. The professor estimated that there were several million of these “ants” in major Chinese cities in 2010, making an average of $286 dollars a month: “These are hopeless people who left home because their parents could not support them anymore. After paying for their college education most family run out of money. When their saving is gone, there is not much they can do. After many years without job, they migrate to the slums and live off garbage, most work at night to avoid meeting people who may recognize them and it is very sad. It is the education system that failed them. Most believe in the old tradition of having a college degree will give them good job but today a college degree from a second tier or third tier university is worthless. They learned nothing but memorize old theories and facts that nobody need, some even have to bribe teachers to pass exams or get degree but after that they have nothing as their knowledge is obsolete and they have no skills. China’s economy is driven mostly by low labor works for export but not for internal development. The more products they can export the more money the government can get but it is not distributed to its people. There is no strategy to develop the country so a college education is a waste of effort and brain power.”

Chinese government has tried to cope with the problem for many years without any solution. One strategy has been to warn students to stay away from fields of study with the highest unemployment rates deemed “red majors.” In June of 2012, the government named nine “red majors,” which included arts, theaters, literatures, sociology, geography, photography, sports education, and law. There is a so-called “green majors” the ones with the highest rates of employment include engineering, computer, and biotechnology, medical, coastal and ship engineering. Few months ago, government announced a plan to offer loans of up to $15,000 to each entrepreneur who started a company. The government urged jobless people to start their own company to reduce unemployment or consider moving back to the countryside to become farmers. An industry analyst commend: “They do not understand anything about entrepreneurship. To start a company in today environment must begin with technology. With the archaic education system where most engineers and computer graduates could not even find jobs, how could they expect them to innovate or create something new? Another student also posted in his blog: “As country boys, we are encouraged to go to cities to have good education. Now after graduate, we are told to go back to the countryside and work as farmers. What kind of policy is that? Are we going back to the 18th century?” Despite all these efforts, the problem persists. Graduation ceremonies this year have been marked by a lot of sarcastic protests. New graduates in many universities dressed up as labor workers or in garbage collector uniforms to show how frustrate they are with the government‘s economy policies.

Much of the anger has to do with the uneducated labor workers not only have an easier time finding jobs, but also make nearly as much money as college-educated ones. In 2011, according to the Chinese Academy of Social Sciences, the average college graduate made an average of $200 dollars per month. Yet the average Chinese labor worker makes $192 dollars per month. After investing years in an expensive university education, many young Chinese are irked by workers who could earn $300 dollars a month as a ship painter or construction workers in Shanghai. A student explains: “From outside looking in, we have made significant progress with hundreds of buildings in construction all over China, we have the fast trains, big ships and many modern highways but the fact is inside it is all empty as the government only put in a good show. There is no real knowledge and good skills to develop the country for the 21st century. When the whole effort is only for export, nothing is left for its citizen. When the whole effort is on building physical things, nothing is left for knowledge building.” A government officer said: “The process of improvement take time, citizen must learn to be patient as we are making progress. Anyone who thinks difference is just dreaming. As China’s economy improves there will be more jobs for everybody.”

Recently, China’s government has tried to discourage investing hope in a college education. An editorial in China’s state-run agency urged young people that “There is nothing to be ashamed if you work with your hands, after all labor works are good for the country.” However, there is a dark cloud in low labor manufacturing work too as more companies are quickly relocating works back home as the insourcing trend begin to take shape, more factories begin to shut down and laid off workers. In 2011, there were several thousand labor workers lost jobs and the number is kept increasing.