Mục lục Lời tựa.........................................................................6 Lời cảm ơn..................................................................8 Đôi điều về tác giả....................................................10 CHƯƠNG 1: KHỦNG HOẢNG NỢ NẦN............13 Thăng trầm một đời người................................16 Vay - nợ...............................................................27 Nợ sinh ra từ đâu?.............................................33 Nợ & thành công...............................................44 Nợ cấp độ 4........................................................52 Cái chết liệu có thể giải thoát tất cả?................60 Đường cùng.......................................................65 7 Nguyên tắc vượt khủng hoảng......................68 CHƯƠNG 2: KHỦNG HOẢNG TÂM LÝ............103 Trầm cảm......................................................... 104 Dành cho người trong cuộc........................... 129 Dành cho người bên cạnh............................. 143
CHƯƠNG 3: KHỦNG HOẢNG TÌNH CẢM.......151 Hậu chia tay.................................................... 152 Sụp đổ - vượt qua........................................... 162 CHƯƠNG 4: KHỦNG HOẢNG TUỔI TRƯỞNG THÀNH..............177 Trưởng thành – theo cách hiểu của xã hội.... 178 Bạn đã thực sự “trưởng thành đúng nghĩa”?....205 CHƯƠNG 5: KHỦNG HOẢNG TỪ MẤT MÁT ..223 Mất người thân............................................... 224 Nỗi đau của người ở lại.................................. 237 Sự tàn phá của nỗi đau................................... 248 Sống một chương mới.................................... 257 Mất của cải, sự nghiệp.................................... 267 Lời kết..................................................................... 270
Lời tựa Trong cuộc đời mỗi người, sẽ có những thời điểm mà mọi thứ tưởng chừng như sụp đổ. Những biến cố lớn nhỏ – mất mát, thất bại, chia ly, nợ nần, khủng hoảng tâm lý – ập đến như cơn bão bất ngờ, cuốn ta ra khỏi vùng an toàn, quen thuộc. Có những nỗi đau khiến ta tưởng chừng không thể gượng dậy nổi. Có những mất mát khiến ta nghĩ rằng đời mình đã chấm hết ở đó. Có những vết thương âm thầm nhưng dai dẳng, gặm nhấm từng chút sức lực và niềm tin còn sót lại trong lòng. Trong những khoảnh khắc tối tăm ấy, chúng ta đối diện với câu hỏi lớn nhất của đời mình: “Làm thế nào để vượt qua?”. Tommy kể chuyện – Vượt khủng hoảng ra đời từ những trăn trở đó. Cuốn sách này không dạy bạn cách né tránh dông bão, không vẽ ra con đường màu hồng không bao giờ vấp ngã mà sẽ cùng bạn ngồi lại,
nhẹ nhàng mở ra từng vết thương, lắng nghe từng nỗi đau, chia sẻ từng nỗi mất mát và rồi cùng bạn đi từng bước – chậm rãi nhưng vững chắc – trên hành trình vượt qua khủng hoảng. Cuốn sách này không chỉ là câu chuyện mà còn là bài học, là chiêm nghiệm sâu sắc được đúc kết từ những vấp ngã rất thật, những mất mát rất “con người”. Mỗi chương sách, mỗi dòng chữ, đều là lời thủ thỉ, lời đồng hành, như một người bạn lặng lẽ nắm tay ta đi qua chuỗi ngày tháng khó khăn nhất của cuộc đời. Khủng hoảng không phải là dấu chấm hết. Khủng hoảng là một bước ngoặt, một lời mời gọi để ta bước vào hành trình trưởng thành sâu sắc hơn, một cơ hội để ta gặp lại bản thể mạnh mẽ, tự do và sáng rực nhất trong chính mình. Dù bạn đang đối diện với khủng hoảng tài chính, khủng hoảng tâm lý, khủng hoảng tình cảm, hay đơn giản là nỗi buồn sâu kín khó gọi thành tên, hãy để cuốn sách này làm người bạn đồng hành, nhẹ nhàng thắp lên tia sáng nhỏ trong lòng bạn. Chỉ cần còn một chút ánh sáng thôi, chúng ta vẫn có thể bước tiếp. Và mỗi bước đi ấy, chính là một lần vượt khủng hoảng, tái sinh và trở về với chính mình. Chúng ta cùng bắt đầu nhé.
Lời cảm ơn Trước hết, xin gửi lời cảm ơn chân thành tới những biến cố và khủng hoảng mà chính tác giả đã đi qua. Chính những mất mát, thất bại, những lần tưởng chừng như không thể gượng dậy nổi đã trở thành chất liệu sống động và chân thật nhất để tác giả có thể viết nên cuốn sách này bằng tất cả sự thấu cảm từ trái tim mình. Xin cảm ơn những người thân yêu, những người đã ở lại và đã ra đi, những người đã đồng hành hoặc chỉ lướt qua đời tác giả trong khoảnh khắc ngắn ngủi – mỗi cuộc gặp gỡ, mỗi mối liên hệ, dù ngọt ngào hay đớn đau, đều để lại dấu ấn không thể xóa nhòa và giúp tác giả trưởng thành hơn.
Xin cảm ơn cuộc sống với tất cả thăng trầm, nghịch cảnh lẫn phép màu. Vì chính cuộc sống đã kiên nhẫn dạy tác giả một bài học giản dị nhưng sâu sắc: Khủng hoảng không phải là tận cùng mà là một bài kiểm tra – một phép thử quan trọng mà bất cứ ai cũng cần phải vượt qua trong cuộc đời. Cuối cùng, xin cảm ơn bạn, người đang cầm cuốn sách này trên tay. Sự hiện diện của bạn chính là lý do để những dòng chữ này giàu thêm ý nghĩa. Hy vọng rằng dù bạn đang ở đâu trên hành trình đời mình, cuốn sách nhỏ của Tommy sẽ như một người bạn đồng hành âm thầm, nhẹ nhàng nhắc nhở bạn rằng: Bạn không đơn độc. Bạn đủ mạnh mẽ. Và bạn xứng đáng với một hành trình tươi sáng hơn, sau mọi dông bão.
Chương 1 KHỦNG HOẢNG NỢ NẦN “Nếu trong số phận không có kết quả thành công ấy, thì dù con có vay bao nhiêu, nỗ lực bao nhiêu, cưỡng cầu đến đâu, cuối cùng, con cũng chỉ đang gồng mình để sửa kịch bản mà không biết rằng mình đang diễn sai vai.”
14 Rất nhiều người trong đời sẽ ít nhất một lần trải qua khủng hoảng nợ nần – khủng hoảng tài chính – một tình trạng mà mọi nguồn lực vật chất dường như đều cạn kiệt, chi tiêu bị siết chặt và mỗi ngày trôi qua là một cuộc chiến để duy trì cuộc sống. Khủng hoảng tài chính không chỉ là chuyện không có tiền mà sâu xa hơn, nó làm lung lay lòng tin, đánh gục sự tự tin, khiến người ta hoang mang và trở nên mất phương hướng. Điều nguy hiểm là khi khủng hoảng tài chính kéo dài, nó có thể kéo theo khủng hoảng tinh thần, khủng hoảng các mối quan hệ và đôi khi là cả sức khỏe thể chất. Tommy từng nghe một người bạn kể lại: “Lúc mất việc, tiền tiết kiệm dần cạn kiệt, mình không chỉ mất ăn mất ngủ mà còn bắt đầu hoài nghi chính bản thân. Tại sao mình lại gặp phải tình cảnh này? Tại sao người khác sống bình thường, còn mình thì như rơi xuống đáy vực?”. Đối với nhiều người, cơn khủng hoảng tài chính không đơn thuần là số dư trong tài khoản bằng không mà là cảm giác bất lực, sợ hãi, bế tắc như bị nhấn chìm trong khoảng không chẳng tìm ra lối thoát. Nó có thể khiến một người năng động, vui vẻ dần thu mình lại. Những mối quan hệ xung quanh trở nên căng thẳng, lạnh nhạt vì người trong cơn
15 khủng hoảng thường dễ nổi cáu, mất kiên nhẫn, hoặc cảm thấy mình không xứng đáng với ai nữa. Nặng hơn, có người vì áp lực tài chính mà đánh mất cả sức khỏe – mất ngủ triền miên, huyết áp tăng, tim đập nhanh, cơ thể mệt mỏi kéo dài không rõ lý do. Tommy chiêm nghiệm lại một bài học cũ: “Khi tâm không còn là trụ cột vững chãi, thì mọi thứ xung quanh sẽ dễ dàng sụp đổ theo”. Ngược lại, nếu tâm đủ mạnh mẽ, đủ sáng suốt và tỉnh táo, thì ngay cả trong hoàn cảnh tồi tệ nhất, ta vẫn sẽ tìm thấy lối ra. Cậu hiểu rằng việc đầu tiên để vượt qua khủng hoảng tài chính không phải là kiếm thật nhiều tiền ngay lập tức mà là giữ cho TÂM không rơi vào khủng hoảng. Giữ một tâm thế sáng suốt, một niềm tin sâu sắc rằng: Khủng hoảng chỉ là một chương tạm thời, không phải toàn bộ cuốn sách cuộc đời. Từ đó, người ta mới có thể nhìn nhận rõ hoàn cảnh, không quá bi lụy hay hoảng loạn mà có thể tìm được những giải pháp khôn ngoan, từng bước thoát khỏi đáy sâu, trở lại mặt đất vững vàng hơn xưa.
THĂNG TRẦM MỘT ĐỜI NGƯỜI Có lẽ đã thành thường lệ, mỗi buổi chiều cuối tuần, Tommy lại ngồi nhâm nhi ly cà phê… Gió hiu hiu thổi qua ô cửa kính. Ngoài sân quán, vài tán cây xà cừ rì rào, ánh nắng xuyên qua từng kẽ lá rơi lốm đốm trên mặt bàn. Tommy nhấp một ngụm cà phê đậm, mắt dõi theo dòng xe qua lại bên đường. Bên cạnh cậu là một người đàn ông tóc muối tiêu, ánh mắt sắc sảo nhưng bình thản – đó là thầy Thanh, người mà cậu luôn kính trọng và gọi bằng “thầy” dù ông chưa từng đứng lớp một ngày nào. Thầy Thanh đã ngoài sáu mươi, vóc dáng cao gầy và lưng luôn thẳng. Mỗi bước đi của ông đều vững chãi, nhẹ nhàng như thể không bị thời gian tác động. Mỗi khi ông cất tiếng nói, dù chỉ là những câu trò chuyện đơn giản, cũng toát ra vẻ điềm tĩnh, ung dung, khiến người đối diện không thể không kính trọng. Người ta thường nói có những người không cần thể hiện điều gì, chỉ cần sự hiện diện của họ thôi cũng đã đủ thấy sự học rộng, hiểu sâu – thầy Thanh là một người như thế.
17 Thầy từng công tác trong một viện nghiên cứu chuyên ngành kỹ thuật – môi trường quy tụ những bộ óc hàng đầu trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Suốt nhiều năm, ông gắn bó với nhiều đề tài tưởng chừng khô khan nhưng có đóng góp to lớn cho sự phát triển bền vững của đất nước. Không dừng lại ở đó, thầy từng được nhà nước cử sang Pháp tu nghiệp trong thời gian dài, tiếp cận các nền tri thức tiên tiến nhất của châu Âu. Ở đó, ông không chỉ học kiến thức mà còn thấm nhuần cả văn hóa sống, cách tư duy độc lập và lòng kiên nhẫn bền bỉ của những nhà tư tưởng lớn. Trở về từ châu Âu, thầy Thanh được bố trí công tác tại một cơ quan nhà nước, khi đó là Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường. Với tài năng, phong thái và sự hiểu biết sâu rộng khiến ông nhanh chóng được lãnh đạo trọng dụng. Những bản đề án cải cách ngành mà ông tham gia đều được đánh giá cao. Trong suốt hơn một thập niên, ông dần bước lên các vị trí chủ chốt – từ phó phòng, lên trưởng phòng, rồi vụ phó. Nhiều người ngưỡng mộ gọi ông là “hạt giống đỏ có chất xám thực sự”. Giai đoạn đổi mới kinh tế bắt đầu từ những năm 90 của thế kỷ trước là một bước ngoặt lớn của đất nước Việt Nam. Khi đó, cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp dần được thay thế bằng nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, mở cửa hội nhập và khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân.
18 Tommy từng nghe cha mình kể lại rằng sau thời bao cấp, mọi thứ đều khan hiếm: Lương thực phân phối bằng tem phiếu, xe đạp còn là tài sản lớn và nhà ai có chiếc radio nhỏ đã được gọi là “có của ăn của để”. Nhưng rồi chỉ trong vài năm, cơn gió đổi mới thổi qua làm thay đổi toàn cảnh xã hội. Nhiều người rời bỏ biên chế Nhà nước vốn là niềm mơ ước ổn định suốt bao đời để lao vào thương trường. Những ngành như buôn bán hàng tiêu dùng, máy móc cũ, xe máy nhập khẩu, đồ điện tử phát triển mạnh mẽ. Có người đi buôn từ biên giới Trung Quốc, Thái Lan về, có người chạy xe hàng khắp các tỉnh, có người mở xưởng nhỏ, có người gom vàng, gom đô – tất cả đều nhắm đến cơ hội đổi đời. Bạn bè của thầy Thanh – những người từng là đồng nghiệp, cán bộ nhà nước – người người đổ xô ra ngoài lập công ty riêng và rất nhiều trong số họ đã trở nên giàu có. Thầy Thanh khi ấy vẫn vững vàng ở vị trí lãnh đạo nhưng bắt đầu nảy sinh nhiều trăn trở. Với vốn kiến thức sâu rộng và những mối quan hệ sẵn có, ông nghĩ: “Nếu người khác làm được, mình cũng làm được”. Những năm đầu khởi nghiệp – thành công ngoài mong đợi Thầy Thanh quyết định xin nghỉ để khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ môi trường – chuyên ngành mà ông hiểu rất rõ. Dưới sự dẫn dắt của thầy,
19 công ty phát triển như vũ bão. Khởi đầu chỉ là một nhóm kỹ sư trẻ đầy nhiệt huyết nhưng nhờ uy tín cá nhân và tầm nhìn chiến lược, thầy Thanh nhanh chóng ký kết được những hợp đồng cải tạo hệ thống xử lý nước thải tại các khu công nghiệp trọng điểm ở miền Nam. Không dừng lại ở đó, thầy bắt đầu tham gia tư vấn cho các dự án cấp tỉnh, liên kết với nhiều cơ quan nhà nước về công tác bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Từ việc cải tạo các con kênh ô nhiễm trong thành phố, đến việc xây dựng các hệ thống tuần hoàn nước sạch cho vùng nông thôn, công ty của thầy Thanh đều để lại dấu ấn về chất lượng. Chỉ trong hai năm ngắn ngủi, công ty mở rộng quy mô lên đến hơn 100 nhân viên, trải dài từ kỹ sư hiện trường đến chuyên viên nghiên cứu và đội ngũ quản trị dự án. Doanh thu tăng trưởng vượt bậc, chạm mốc hàng chục tỷ đồng mỗi năm. Thành công đến với thầy một cách suôn sẻ. Những năm tiếp theo, công ty liên tục trúng thầu các dự án công ích. Thầy được mời đi nói chuyện, chia sẻ kinh nghiệm khởi nghiệp cho giới trẻ. Ai cũng nghĩ cuộc đời thầy như được trải sẵn thảm đỏ. “Chú Thanh bây giờ nói ra điều gì, người ta cũng nghe răm rắp”, một người bạn cũ của thầy từng nói như vậy.
20 Cơ hội mở rộng thị trường quốc tế đến bất ngờ Một người bạn cũ từ thời du học giới thiệu với thầy về thị trường xuất khẩu thiết bị xử lý môi trường sang châu Âu – một phân khúc đầy tiềm năng. Cơ hội mở rộng thị trường quốc tế đến với ông không chỉ là lời gợi ý hấp dẫn từ người bạn cũ mà còn đúng ngay thời điểm then chốt – khi doanh nghiệp trong nước đang dần ổn định, hệ thống sản xuất đã được tối ưu hóa, công nghệ hiện tại hoàn toàn có khả năng cạnh tranh quốc tế. Điều quan trọng hơn cả là: Ông nhìn thấy một “lỗ hổng” rất lớn trong thị trường châu Âu – nơi các doanh nghiệp vẫn phải trả mức giá cao cho những thiết bị xử lý môi trường nhập khẩu từ Nhật, Đức hoặc Mỹ. Công ty thầy Thanh có lợi thế đặc biệt: Sản phẩm đạt chất lượng tương đương nhưng giá thành chỉ bằng 60% nhờ nhân công rẻ, nguyên vật liệu tại chỗ và quy trình sản xuất khép kín. Không những thế, ông còn có kinh nghiệm nhiều năm trong việc thiết kế các hệ thống phù hợp với điều kiện môi trường khắc nghiệt – điều mà khách hàng ở Đông Âu hay Nam Âu rất cần. Ông biết rõ cơ hội này không đơn thuần là mở rộng thị trường mà là một bước ngoặt có thể giúp doanh nghiệp “lột xác” – từ một công ty nội địa thành một thương hiệu quốc tế. Hơn cả thế, ông nhìn thấy một điều lớn lao hơn: Nếu thành công,
21 công ty của ông không chỉ tăng trưởng mà còn góp phần giải quyết vấn đề môi trường cho những nơi đang cần thiết bị hiệu quả với chi phí vừa phải – một mục đích rất nhân văn. Một quyết định có thể thay đổi cả sự nghiệp. Một tầm nhìn không chỉ cho riêng mình mà cho cả một hệ sinh thái rộng lớn hơn, và đó là lúc ông quyết định: “Chơi một ván lớn”. Khi nhìn thấy cơ hội từ thị trường châu Âu, đặc biệt là Pháp và Bỉ, ông quyết định thực hiện một bước đi táo bạo – “cược” tất cả những gì mình có để vươn ra thế giới. Ông thế chấp căn biệt thự đang sống, hai chiếc ô tô cho ngân hàng, cả cổ phần của mình trong công ty để vay thêm một khoản vốn lớn từ ngân hàng. Tất cả tài sản đều được định giá, cầm cố với mức rủi ro cao nhưng lúc này ông không hề cảm thấy nao núng hay lo lắng. Số tiền vay được, ông chia làm hai phần: Một phần ông đầu tư vào nâng cấp toàn bộ dây chuyền sản xuất trong nước, thay thế thiết bị cũ, tuyển thêm kỹ sư và xây dựng phòng nghiên cứu riêng để đạt tiêu chuẩn của châu Âu – một điều kiện bắt buộc để được phép lưu hành tại thị trường này. Phần còn lại, ông thuê đội ngũ pháp lý và luật sư quốc tế để hoàn tất thủ tục mở văn phòng đại diện tại Paris và Brussels, đăng ký sản phẩm, tìm kiếm đối tác bản địa và làm marketing bước đầu.
22 Mỗi ngày, ông làm việc đến tận khuya, tham gia mọi cuộc họp kỹ thuật lẫn chiến lược. Trong thâm tâm ông không có chỗ cho sự chần chừ. Ông tin rằng: “Nếu không đánh đổi tất cả, sẽ không bao giờ có được thành tựu thực sự lớn lao”. Quá tự tin vì chưa từng thất bại Chưa từng vấp ngã lớn trong đời nên thầy Thanh luôn mang tâm thế của một người bất bại. Trong một lần trò chuyện, ông từng chia sẻ: “Ta từng vượt qua thời kỳ bao cấp, từng thay đổi cả cục diện ngành công nghiệp xử lý nước thì khó khăn gì chưa từng thấy?”. Sự tự tin ấy của ông không đến từ một lần thành công rực rỡ mà từ cả một chuỗi chiến thắng nối tiếp nhau. Bao nhiêu năm ông chỉ quen đi lên, chỉ quen giành được điều mình muốn, vượt qua mọi thử thách mà người khác cho là không thể. Với ông, nghịch cảnh chỉ như những viên đá nhỏ trên đường, dễ dàng bị gạt sang một bên. Tommy từng chứng kiến ánh mắt đầy kiêu hãnh của ông khi nói về những năm tháng “làm mưa làm gió” trong ngành. Ông không phải khoe khoang mà nói thật, rất thật, như thể ông đã quen với việc luôn đúng, luôn chiến thắng. Đó là thứ tự tin mà không ai dạy, chỉ có thể xây dựng qua năm tháng sống giữa thành công. Nhưng cũng chính vì vậy, ông không lường trước được rằng
23 sau đỉnh cao, rất có thể là vực sâu đang chờ đợi. Khi vận rủi đến, ông không phòng bị bởi trong đầu ông không có “phương án thất bại”. Ông không học cách gục ngã, đơn giản vì ông chưa từng ngã bao giờ. Đó cũng là khởi đầu của khủng hoảng. Đời không như là mơ... Một loạt chính sách mới từ Liên minh châu Âu (EU) được ban hành bất ngờ. Những tiêu chuẩn kỹ thuật về môi trường và xuất xứ hàng hóa vốn chưa từng được nhắc đến giờ trở thành điều kiện bắt buộc. Những gì từng là thế mạnh của công ty ông – chi phí sản xuất thấp, giao hàng nhanh – không còn là ưu thế nữa. Các đơn hàng bị đình trệ. Hàng loạt container đã lên tàu, cập cảng châu Âu nhưng bị giữ lại. Báo cáo kiểm định từ hải quan thông báo: “Không đạt chuẩn kỹ thuật mới”. Các container đó trị giá hàng triệu đô. Bao nhiêu tháng trời chuẩn bị, sản xuất, gom góp tài chính giờ chỉ là đống hàng vô dụng, chất đống tại cảng, vừa tốn phí lưu kho vừa không thể quay đầu tiêu thụ. Tệ hơn nữa, các hợp đồng xuất khẩu mà ông từng ký đều có điều khoản khắt khe: “Nếu không giao hàng đúng hạn, bên bán phải đền bù toàn bộ giá trị hợp đồng”. Những điều khoản tưởng như chỉ mang tính hình thức giờ trở thành dây thừng siết cổ.
24 Một công ty đối tác đã kiện. Một công ty khác thì yêu cầu đền bù lập tức để bù đắp tổn thất do kế hoạch bị phá vỡ. Số tiền đền bù không hề nhỏ – là toàn bộ vốn lưu động của công ty và nhiều hơn thế nữa. Từ một người từng ngồi ở bàn đàm phán như người chiến thắng, giờ ông phải đối diện với cả tá luật sư, giấy tờ và những con số đang “bốc hơi” khỏi tài khoản ngân hàng mỗi ngày. Giấc mơ mở rộng ra thế giới vừa chạm tới biên giới đã bị vùi lấp bởi đợt sóng ngầm mà ông không lường trước. Sai hợp đồng – cái bẫy tưởng béo bở hóa vực sâu Trong quá trình mở rộng sang thị trường nước ngoài, ông ký cùng lúc nhiều hợp đồng cung cấp thiết bị và chuyển giao công nghệ. Có cái đã hoàn tất một nửa, có cái mới bắt đầu, có cái vẫn còn đang đàm phán nhưng đã cam kết bằng văn bản. Thị trường thế giới thay đổi quá đột ngột. Một loạt điều khoản phạt hợp đồng được kích hoạt. Thầy Thanh – người từng có tất cả – giờ đây bỗng rơi vào vòng xoáy nợ nần chồng chất. Chiếc bẫy đó không phải do ai khác tạo ra ngoài chính ông, vì quá chủ quan, quá tự tin, thậm chí tham lam nên ông không hề chuẩn bị cho những kịch bản rủi ro. Ông từng nghĩ càng nhiều hợp đồng, càng nhiều cơ hội. Nhưng ông đã quên một điều: Khi năng lực chưa đủ vững vàng, mọi cơ hội đều có thể là
25 cái bẫy ngọt ngào. Không dừng ở đó, các dự án trong nước bị cắt giảm ngân sách, ngân hàng siết nợ, lãi suất tăng đột ngột. Những hợp đồng tưởng chừng chắc chắn cũng bị tạm dừng vô thời hạn, đối tác trì hoãn thanh toán, thậm chí có người “bốc hơi” như chưa từng tồn tại. Từ đỉnh cao xuống vực thẳm Chỉ trong vòng chưa đầy một năm, cuộc đời của thầy Thanh – người từng là biểu tượng sáng giá của một thế hệ trí thức thành đạt, đã rơi thẳng xuống vực sâu không đáy. Từ vị thế của một người thành công, được xã hội kính trọng, điều hành một công ty tầm cỡ quốc tế, nay ông trở thành kẻ trắng tay, nợ nần chồng chất, uy tín sụp đổ, danh dự tiêu tan. Ở tuổi ngoài năm mươi, lẽ ra là quãng thời gian ổn định, gặt hái thành tựu và tận hưởng quả ngọt sau bao năm phấn đấu thì ông lại đối mặt với cú sốc đầu đời lớn nhất. Đau đớn hơn cả là ông không có bất kỳ sự chuẩn bị nào cho biến cố này. Bầu trời như muốn sập xuống. Tất cả những gì ông đã dày công gây dựng bằng tri thức, bằng ý chí kiên cường, bằng niềm tin sắt đá suốt hàng chục năm cuộc đời, giờ đây tan vỡ chỉ trong khoảnh khắc ngắn ngủi. Một cú sụp đổ quá nhanh, quá nặng nề. Bao nhiêu năm thành đạt, bao nhiêu danh tiếng, uy tín, tài sản, những thứ từng là biểu tượng cho sự thành công của ông – giờ phút này chỉ còn là tro bụi.
26 Nhưng... đây không phải là kết thúc, mà là khởi đầu. Ông sắp sửa phải sống một cuộc đời mới bắt đầu từ con số âm, chứ không còn là số 0. Một đời sống mà trước đây, dù trong những giấc mơ tồi tệ nhất, ông cũng chưa từng tưởng tượng ra. Không còn những lời tâng bốc, không còn những cú bắt tay trang trọng, không còn những trợ lý, cộng sự, tài khoản ngân hàng dày cộp hay sự ngưỡng mộ của xã hội. Chỉ còn lại ông – trần trụi – đối diện với nỗi đau, với thất bại, với vô vàn câu hỏi dồn nén. Một chương mới, chương sâu sắc nhất, chân thực nhất, khó khăn nhất nhưng cũng “đáng giá” nhất cuộc đời ông bắt đầu lộ diện… chương của những khủng hoảng bắt đầu.
VAY - NỢ Vay mượn là hành động sử dụng nguồn vốn không thuộc sở hữu của cá nhân hay tổ chức để phục vụ cho một mục tiêu tài chính. Trong lĩnh vực tài chính - kinh tế, đây được gọi là đòn bẩy tài chính. Đòn bẩy tài chính là công cụ giúp một cá nhân hoặc doanh nghiệp gia tăng quy mô đầu tư hoặc hoạt động kinh doanh mà không cần sử dụng toàn bộ vốn tự có. Thay vào đó, họ sử dụng một phần vốn vay từ ngân hàng, nhà đầu tư hoặc các tổ chức tín dụng khác. Mục tiêu là dùng nguồn vốn này để tạo ra lợi nhuận lớn hơn chi phí vay, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Tommy nhớ lại bài học cũ: Mọi sự vật trên đời đều có hai mặt. Trong cái đúng, có thể ẩn chứa cái sai. Trong điều tốt luôn tiềm tàng mặt xấu. Việc vay mượn cũng vậy. Vay mượn là con dao Cậu hình dung đến con dao trong nhà bếp. Khi ta dùng dao để gọt trái cây, cắt rau củ, chuẩn bị bữa ăn, đó là công cụ hữu ích, góp phần tạo ra giá trị.
28 Nhưng nếu một ngày nào đó, ta bất cẩn để nó cứa vào tay, chảy máu, đau đớn, vậy ta có thể đánh giá dao là thứ gây nguy hiểm. Thật ra, con dao không thay đổi. Chính mục đích, cách ta sử dụng và kết quả mà con dao mang lại mới khiến nó trở nên có lợi hay gây hại. Vay nợ cũng vậy. Khi ta vay để đầu tư đúng chỗ, giúp tạo ra giá trị, sinh lời hợp lý, đó là công cụ hỗ trợ ta đi xa hơn. Nhưng nếu ta vay trong vô thức để tiêu dùng vượt khả năng, để thỏa mãn ham muốn nhất thời, hoặc vì nó mà cuối cùng gây hại cho chính mình thì nó lập tức biến thành gánh nặng kéo ta tụt lại phía sau. Tommy nghiệm ra: “Con dao không có lỗi. Lỗi là ở người cầm dao không biết cách sử dụng”. Vậy nên, nợ cũng chưa chắc là xấu. Quan trọng là tâm thế của ta khi sử dụng công cụ này như thế nào. Nợ là chất kích thích Đôi khi, Tommy nghe người ta nói rằng: “Có tí nợ để sống có động lực”. Nghe có vẻ hợp lý. Giống như trong bữa tiệc nhỏ với bạn bè, việc uống chút rượu nhẹ, chút bia có thể giúp không khí sôi động hơn, tiếng cười rộn ràng hơn. Tommy cũng từng cảm thấy, một chút “men” làm con người ta trở nên tự nhiên hơn, dễ kết nối hơn.
29 Nhưng cậu cũng nhận ra điều này có ranh giới rất mong manh. Nếu lỡ quá chén, thì cuộc vui có thể trở nên quá đà. Khi cơ thể uể oải, đầu óc quay cuồng, người ta dễ thốt ra những lời dễ gây ra hiểu lầm, những hành vi không kiểm soát có thể dẫn đến hậu quả khôn lường. Và quan trọng nhất: Nếu quen với cảm giác say say đó, ta rất dễ nghiện. Lúc ấy, thứ từng giúp người ta vui lại trở thành chất gây hại, âm thầm hủy hoại cả thân thể lẫn tâm trí ta. Tommy nghiệm ra rằng: “Nợ cũng như vậy”. Một chút nợ giống như chất kích thích, đủ để khiến ta có động lực làm việc, chăm chỉ hơn, nỗ lực hơn. Một khoản vay vừa đủ để đầu tư phát triển bản thân có thể là cú hích tích cực. Một khoản vay để mở rộng công việc, nếu ta biết tính toán cẩn trọng, có thể tạo nên một bước ngoặt tốt. Nhưng nếu vượt qua “liều lượng cho phép”, nợ sẽ chuyển hóa từ động lực thành áp lực. Nợ nhiều, khiến ta mất ăn mất ngủ, mất tự do. Nợ kéo dài làm ta sống trong sự giằng xé, bất an, dễ nổi nóng, dễ mệt mỏi và chán ghét bản thân. Giống như rượu, nợ có thể gây nghiện. Nhiều người vay lần một thấy dễ, lần hai quen tay, lần ba thành thói quen và cuối cùng rơi vào vòng xoáy không lối thoát.
30 Nợ chỉ là con số Không có một con số tuyệt đối để đánh giá mức nợ đó là lớn hay nhỏ. Ta phải so sánh số nợ với tài sản của người vay. Một người nợ 10 tỷ nhưng sở hữu tài sản 100 tỷ thì khoản nợ ấy chỉ như một phép tính tài chính cần giải. Họ vẫn ăn ngon, ngủ yên, không cần quá bận tâm vì chuyện đó. Nhưng với một người không có gì trong tay, món nợ 100 triệu có thể trở thành nỗi ám ảnh kéo dài, khiến họ mất ăn mất ngủ, không dám ngẩng đầu nhìn ai, không dám bắt đầu lại điều gì mới. Nó giống như viên đá nhỏ nhưng buộc chặt vào chân người đang chới với giữa sông. Các cấp độ nợ Cấp độ 1: Động lực Khi món nợ mới xuất hiện – nhỏ thôi, vài triệu, vài chục triệu – ta vẫn còn cảm thấy nhẹ nhàng. Mức nợ đó chưa gây ra áp lực đáng kể mà tạo nên động lực: Ta cần cố gắng hơn để trả, cần làm việc nghiêm túc hơn, cần suy nghĩ tính toán để kiếm thêm thu nhập. Lúc này, nợ là chất xúc tác cho sự nỗ lực. Thậm chí có người còn cảm ơn những món nợ đầu đời, vì nhờ nó mà họ trưởng thành và làm việc hiệu quả hơn.
31 Cấp độ 2: Áp lực bắt đầu sinh Khi tổng số nợ ngày càng tiến gần bằng với tổng tài sản hiện có, tâm trí bắt đầu lo lắng. Bạn không còn dư dả nữa, mỗi quyết định chi tiêu đều phải đắn đo, vì chỉ cần lệch một bước là có thể thiếu hụt. Đây là giai đoạn mà áp lực bắt đầu hình thành – nợ không còn đơn thuần là động lực tích cực như ban đầu nữa. Lúc này, người mắc nợ đã bước vào trạng thái cảnh giác cao độ, sống trong lo lắng và căng thẳng. Cấp độ 3: Áp lực tăng Khi tổng số nợ vượt qua tổng tài sản, áp lực bắt đầu tăng dần theo cấp số nhân. Người mắc nợ không chỉ lo trả nợ mà còn phải đối mặt với nhiều nguy cơ khác nếu dòng tiền cân đối không khéo. Sự căng thẳng xuất hiện thường trực, thậm chí gây ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Nhiều người bắt đầu chọn vay chỗ này để trả chỗ kia, xoay vòng tiền mà thực chất là đang bước vào vùng nguy hiểm. Cấp độ 4: Áp lực cực đại Đây là giai đoạn khủng hoảng toàn diện. Khi số nợ vượt quá khả năng chi trả nhiều lần, không còn gì để thế chấp, vay mượn thêm cũng không ai cho.
32 Bạn loay hoay với các khoản nợ chồng chéo, các cuộc gọi đòi nợ, mất ngủ vì không tìm được lối thoát. Tâm lý hoảng loạn, hành vi mất kiểm soát, thậm chí có người nghĩ đến việc chạy trốn, nói dối, lừa đảo, hoặc tệ hơn nghĩ đến cái chết. Bây giờ nợ không còn là áp lực nữa mà là một thứ có sức phá hủy, có thể “xé nát” tâm trí và cả thể xác của một con người, nếu không được xử lý đúng cách.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjI4NTM1Ng==