NHÀ XUẤT BẢN TỔNG HỢP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Duy Khương dịch First News
Trân trọng gửi đến tất cả những người đã giúp tôi trở thành tôi của ngày hôm nay: những người dưỡng nuôi tôi khôn lớn - Fraser, Marian, Craig và đại gia đình của tôi, những người phụ nữ đã luôn nâng đỡ, động viên tôi, những người bạn trung thành và tận tụy khiến tôi luôn cảm thấy ấm áp và tự hào. Thương gửi tình yêu của đời tôi: Malia và Sasha, hai hạt đậu quý báu nhất và là lẽ sống của mẹ, và sau cùng, Barack, người luôn truyền cảm hứng cho em trong mọi hành trình cuộc đời.
Lời tựa Tháng 3, 2017 HỒI NHỎ, TÔI MƠ ƯỚC RẤT ĐƠN GIẢN. Tôi muốn có một chú chó. Tôi muốn một ngôi nhà có cầu thang - một ngôi nhà hai tầng dành cho một gia đình nhỏ. Vì một lẽ nào đó, tôi cứ muốn được ngồi trong một chiếc station wagon(1) bốn cửa chứ chẳng phải chiếc Buick(2) hai cửa mà cha tôi rất yêu thích và tự hào. Tôi từng nói với mọi người rằng sau này khi lớn lên, tôi sẽ làm bác sĩ nhi khoa. Vì sao ư? Vì tôi thích được ở quanh trẻ nhỏ, và cũng vì tôi nhanh chóng nhận ra rằng đó cũng là một câu trả lời làm vui lòng người lớn. Ái chà, trở thành bác sĩ! Lựa chọn vậy mới là lựa chọn chứ! Thuở đó, tôi thường thắt bím, thích sai bảo ông anh trai của mình và luôn cố gắng đạt được điểm A ở trường bằng mọi giá. Tôi giàu tham vọng, mặc dù tôi không rõ mình đang nhắm đến điều gì. Giờ thì tôi thấy câu “Lớn lên con muốn làm gì?” là một trong những câu hỏi vô nghĩa nhất mà người lớn thường dùng để hỏi một đứa trẻ. Cứ như chỉ cần trưởng thành là xong. Cứ như chỉ cần trở thành ai đó hay cái gì đó rồi là xong. Cho tới lúc này, tôi từng là một luật sư. Tôi từng là phó chủ tịch một bệnh viện và giám đốc một tổ chức phi lợi nhuận chuyên giúp đỡ giới trẻ khởi nghiệp. Tôi từng là một sinh viên da đen thuộc tầng (1) Station wagon: kiểu xe ô-tô phổ biến, có phần thân xe dài hơn các loại ô-tô thông thường để chở được nhiều đồ hơn. (Tất cả chú thích là của biên tập viên). (2) Buick: một trong những thương hiệu xe ô-tô lâu đời nhất nước Mỹ.
| Michelle ObaMa 8 lớp lao động theo học ở một trường đại học uy tín chủ yếu dành cho người da trắng. Tôi từng là người phụ nữ duy nhất, lại còn là người phụ nữ Mỹ gốc Phi duy nhất, trong rất nhiều sự kiện mà tôi tham dự. Tôi từng là cô dâu, từng là một người mẹ trẻ bị căng thẳng quá mức, một đứa con gái buồn đau vì biến cố gia đình. Và gần đây hơn, tôi từng là Đệ nhất Phu nhân Hoa Kỳ - một công việc không được chính thức xem là công việc, nhưng đã mang lại cho tôi một vị thế mà tôi chưa bao giờ có thể hình dung ra được. Công việc ấy thử thách tôi nhưng cũng khiến tôi cảm thấy mình bé mọn, nó nâng tôi lên nhưng cũng có lúc khiến tôi phải hạ mình, đôi khi tất cả những thứ ấy diễn ra cùng lúc. Giờ đây tôi mới đang bắt đầu hiểu rõ hơn những gì đã xảy ra trong những năm tháng vừa qua - từ thời điểm năm 2006 khi lần đầu tiên chồng tôi bắt đầu nói về việc anh sẽ tranh cử tổng thống đến buổi sáng mùa đông giá rét năm 2017, lúc tôi bước vào chiếc limo cùng với Melania Trump để cùng đến dự lễ nhậm chức của chồng bà. Quả là một chặng đường dài. Khi là Đệ nhất Phu nhân, bạn sẽ được chứng kiến những đối cực của nước Mỹ. Tôi đã dự những buổi tổ chức quyên góp trong những tư dinh không khác gì viện bảo tàng nghệ thuật, nơi chủ nhân của nó sở hữu những bồn tắm nạm ngọc sáng loáng. Tôi đã đến thăm những gia đình mất tất cả trong cơn bão Katrina, chứng kiến họ vừa mừng vừa tủi khi may mắn còn giữ lại được chiếc tủ lạnh hay lò nướng chưa bị hỏng. Tôi đã gặp những kẻ lố lăng, rỗng tuếch và giả tạo. Tôi cũng đã gặp những thầy cô giáo, người thân của những quân nhân và rất nhiều người khác nữa - những người có nghị lực sâu sắc và mãnh liệt đến kinh ngạc. Và tôi đã gặp những đứa trẻ - rất nhiều đứa trẻ ở khắp nơi trên thế giới - khiến tôi bật cười và khiến lòng tôi ngập tràn hy vọng; những đứa trẻ phước thay đã quên đi cái danh vị tôi là ai ngay khi chúng tôi bắt đầu cùng vui chơi và lao động trong vườn. Kể từ thời điểm bất đắc dĩ phải bước vào một cuộc sống không còn tính riêng tư, tôi đã từng được tung hô như là người phụ nữ quyền lực nhất thế giới rồi lại bị đạp xuống thành một “mụ đàn bà da đen giận dữ”. Tôi đã rất muốn hỏi những kẻ phỉ báng ấy rằng phần nào trong danh xưng kia là quan trọng nhất đối với họ - “mụ đàn bà”
chất Michelle | 9 hay “da đen” hay “giận dữ”? Tôi đã phải tươi cười khi chụp hình với những kẻ đã dùng những tên gọi kinh tởm để nói về chồng tôi trên truyền hình quốc gia nhưng vẫn muốn có một tấm ảnh kỷ niệm đóng khung đặt trên lò sưởi nhà mình. Tôi còn nghe những thứ rất nhơ nhớp trên Internet đồn đoán đủ thứ về tôi, thậm chí họ còn thắc mắc tôi là đàn bà hay đàn ông. Có một nghị sĩ Mỹ đương nhiệm đã từng lấy mông tôi ra làm trò. Tôi đã từng tổn thương. Tôi đã từng tức giận. Nhưng thường thì tôi cố cười cho qua chuyện. Vẫn còn rất nhiều điều tôi còn chưa hiểu hết về nước Mỹ, về cuộc sống, và về những gì tương lai sẽ mang lại. Nhưng tôi thật sự hiểu về bản thân mình. Cha tôi, ông Fraser, đã dạy tôi phải lao động chăm chỉ, luôn tươi cười và giữ lời hứa. Mẹ tôi, bà Marian, dạy tôi biết nghĩ cho mình và hiểu giá trị lời nói của bản thân. Khoảng thời gian chúng tôi còn ở trong căn hộ chật chội ở South Side, Chicago, cha và mẹ đã cùng giúp tôi hiểu rõ giá trị trong câu chuyện của gia đình, câu chuyện của bản thân tôi, và câu chuyện lớn hơn của đất nước chúng tôi. Kể cả khi câu chuyện ấy không tốt đẹp cũng chẳng hoàn mỹ. Kể cả khi câu chuyện ấy trần trụi chứ không màu hồng như ta mong đợi. Chuyện đời ta là thứ mà ta có, là thứ của riêng ta, là cái gì đó mà ta sở hữu. Suốt tám năm, tôi sống trong Nhà Trắng, nơi có rất nhiều cầu thang - chưa kể vô số thang máy, một đường bowling, và một phòng chuyên trách hoa tươi. Tôi ngủ trên chiếc giường có tấm trải làm từ vải lanh Ý. Bữa ăn của vợ chồng tôi do một đội ngũ đầu bếp đẳng cấp thế giới chuẩn bị, được bày biện bởi bàn tay của những chuyên gia lão luyện - hơn cả các bậc thầy làm việc tại bất kỳ nhà hàng hay khách sạn năm sao nào. Những nhân viên mật vụ mặt lạnh như tiền, được trang bị đầy đủ tai nghe và súng ống, luôn túc trực ngoài cửa phòng, cố hết sức giữ khoảng cách với đời sống riêng tư của gia đình chúng tôi. Rồi chúng tôi cũng quen với cuộc sống đó - sự lộng lẫy xa lạ của ngôi nhà mới, và cả sự hiện diện thường trực, yên ắng của những người lạ mặt luôn ở xung quanh. Nhà Trắng là nơi hai cô con gái của chúng tôi chơi bóng cùng nhau khắp các dãy hành lang và trèo cây ở khu vực bãi cỏ phía Nam ở sau tòa nhà. Nhà Trắng là nơi Barack ngồi làm việc muộn về đêm,
| Michelle ObaMa 10 trầm ngâm trước những báo cáo và những bản thảo diễn văn trong Phòng Hiệp ước, cũng là nơi Sunny, một trong hai chú chó của nhà chúng tôi, đôi khi vẫn làm bậy trên thảm. Tôi thường đứng ở Ban công Truman quan sát du khách tạo dáng bằng gậy selfie, có người nghía mắt qua rào sắt, đoán xem điều gì đang diễn ra bên trong. Do cửa sổ phòng buộc phải đóng kín vì lý do an ninh, nên có những ngày tôi cảm thấy ngột ngạt đến nỗi tôi phải lên tiếng gắt gỏng để có được một chút không khí trong lành. Có những lần khác tôi lại cảm thấy sửng sốt trước vẻ đẹp của hoa mộc lan tây trắng rộ nở trong vườn, trước cái chộn rộn thường nhật của hoạt động công vụ hay vẻ oai nghiêm của một buổi nghênh tiếp theo nghi thức quân đội. Cũng có những tháng ngày tôi cảm thấy căm ghét chính trị. Và cũng có những khoảnh khắc khi vẻ đẹp của nước Mỹ và con người Mỹ choáng ngợp tới mức tôi chẳng thể nào thốt nổi thành lời. Và rồi tất cả kết thúc. Ngay cả khi nhìn thấy ngày này đang đến, ngay cả vào những tuần cuối cùng ăm ắp những lời chia tay xúc động, thì cái ngày cuối cùng ấy vẫn rất đỗi mơ hồ. Một bàn tay đặt lên quyển Kinh thánh; một lời thề được lặp lại. Đồ đạc của vị tổng thống này được khuân ra ngoài trong lúc đồ đạc của vị tổng thống kia được khuân vào trong. Những tủ quần áo được dọn sạch sẽ và chất đầy trở lại chỉ trong vỏn vẹn vài giờ đồng hồ. Tương tự, có những mái đầu mới sẽ kê lên gối mới - những khí chất mới, những mộng ước mới. Và khi mọi thứ đã xong, khi ta bước ra khỏi cánh cổng của địa điểm trứ danh nhất thế giới lần cuối, ta phải một lần nữa tìm lại chính bản thân mình. Vậy thì cho phép tôi được bắt đầu tại đây, bằng một việc nhỏ vừa xảy ra không lâu. Khi đó tôi đang ở bên trong ngôi nhà gạch đỏ mà gia đình vừa chuyển vào. Ngôi nhà mới này tọa lạc chỉ cách nơi ở cũ của chúng tôi chừng vài cây số, trên một con phố yên tĩnh. Chúng tôi vẫn còn đang thích nghi với nơi ở mới này. Đồ đạc trong phòng khách được sắp xếp giống cách bài trí ở Nhà Trắng. Chúng tôi có những món kỷ vật được đặt khắp nhà để nhắc nhở rằng tất cả những sự việc ấy đã từng xảy ra và có thật - những tấm ảnh chụp gia đình sum vầy ở Trại David, những chiếc ấm làm bằng tay của các bạn sinh viên thổ dân da
chất Michelle | 11 đỏ trao tặng, một quyển sách do đích thân Nelson Mandela ký tặng. Chỉ lạ là đêm đó cả nhà đều đi vắng. Barack đang đi xa. Sasha đi chơi với bạn. Malia thì đang sống và làm việc ở New York, hoàn thành gap year(1) trước khi bước vào đại học. Chỉ có tôi, hai chú chó và một ngôi nhà trống vắng, tĩnh lặng - điều hoàn toàn xa lạ với tôi trong suốt tám năm qua. Lúc đó tôi bỗng thấy đói. Tôi đi từ phòng ngủ xuống cầu thang vào nhà bếp, lẽo đẽo theo sau là hai chú chó. Tôi mở tủ lạnh. Tôi thấy một ổ bánh mì. Tôi lấy ra hai khoanh và cho vào lò nướng. Tôi mở tủ bếp để lấy một chiếc đĩa. Nói ra thì nghe lạ lùng, nhưng việc lấy một chiếc đĩa từ kệ bếp mà không có ai khác cứ khăng khăng để họ làm thay cho, rồi tự đứng bên lò nướng chờ bánh mì nóng giòn khiến tôi có cảm giác mình đã trở về gần với cuộc sống mà trước kia tôi đã từng có. Mà cũng có thể đây là cuộc sống mới của tôi chăng? Cuối cùng thì tôi không chỉ làm bánh mì, mà là làm bánh mì phô mai. Tôi cho hai lát bánh có kẹp miếng phô mai béo ngậy ở giữa vào lò vi sóng. Rồi tôi cầm đĩa bánh ra sân sau. Tôi không cần phải báo với ai mình đang đi đâu. Tôi cứ đi thôi. Tôi mặc quần ngắn, đi chân không. Cái lạnh cắt da của mùa đông cuối cùng cũng tan. Mấy bông hoa nghệ tây bắt đầu nhú lên khỏi mặt đất dọc theo bờ tường sau nhà. Không khí thoảng hương xuân. Tôi ngồi trên bậc thềm ở hàng hiên, cảm nhận hơi ấm của mặt trời ban ngày hãy còn đọng lại ở phiến đá dưới chân. Có tiếng chó sủa đâu đó từ xa, hai chú chó nhà tôi nghiêng đầu lắng nghe, thoáng chút bối rối. Tôi chợt nhận ra đó là âm thanh chói tai lạ lùng đối với chúng, bởi lẽ trước đây trong Nhà Trắng chúng tôi không hề có ai làm hàng xóm, chứ nói gì đến “chó hàng xóm”. Đối với chúng, mọi thứ đều mới mẻ. Trong lúc hai chú chó lao đi khám phá quanh sân, tôi ngồi trong bóng tối ăn bánh mì, cảm thấy thật dễ chịu khi được ở một mình. Tôi không bận tâm đến nhóm cận vệ có vũ trang đang ngồi cách tôi chưa đầy một trăm thước (1) Gap year: một năm tạm dừng việc học để trải nghiệm cuộc sống, thường là sau khi tốt nghiệp trung học và trước khi vào đại học; đây là thời gian để các bạn trẻ nghỉ ngơi, tham gia các khóa đào tạo kỹ năng, hoạt động xã hội, làm tình nguyện viên, đi làm, đi du lịch,…
| Michelle ObaMa 12 tại một chốt chỉ huy mới được xây dựng ngay bên trong ga-ra, cũng không mấy bận tâm đến một thực tế là vào thời điểm hiện tại tôi vẫn chưa thể ra đường mà không có các cận vệ đi theo. Tôi không nghĩ về vị tổng thống mới, và tôi cũng chẳng nghĩ ngợi gì về vị tiền nhiệm của ông ta. Tôi chỉ nghĩ đến việc chút nữa tôi sẽ vào nhà, rửa đĩa, sau đó về lại phòng ngủ, có thể mở một cánh cửa sổ để đón khí xuân - thật tuyệt vời làm sao. Tôi cũng nghĩ sự tĩnh lặng đang mang lại cho tôi cơ hội thật sự để ngẫm nghĩ về những chuyện đã qua. Khi còn là Đệ nhất Phu nhân, sau khi một tuần bận rộn kết thúc, tôi sẽ cần ai đó nhắc cho tôi nhớ cả tuần đó tôi đã làm gì. Nhưng thời gian nay đã khác xưa. Ngày hai cô con gái của tôi vào Nhà Trắng, chúng mang theo mấy bộ đồ chơi búp bê Polly Pocket, một chiếc mền có tên Blankie, và một chú cọp nhồi bông tên Tiger. Giờ đây hai đứa đã vào tuổi vị thành niên, trở thành những cô gái trẻ trung có kế hoạch và có tiếng nói của riêng mình. Sau khi rời Nhà Trắng, chồng tôi đang tự điều chỉnh để thích nghi với cuộc sống mới. Còn tôi, tôi đang ở nơi mới mẻ này, với rất nhiều điều muốn nói.
tôi
1 THUỞ BÉ TÔI DÀNH RẤT NHIỀU THỜI GIAN LẮNG NGHE âm thanh của sự nỗ lực. Đó là tiếng nhạc dở tệ, “nghiệp dư”, vọng lên xuyên qua lớp ván sàn phòng ngủ của tôi - tiếng tinh tinh tinh của đám học trò của bà Robbie ở tầng dưới, khi chúng ngồi trước cây dương cầm đánh những tiếng đàn lọt chọt một cách chậm rãi và vụng về. Gia đình tôi sống ở khu South Shore của thành phố Chicago, trong một căn bungalow(1) ốp gạch. Căn nhà này của vợ chồng bà Robbie và ông Terry. Cha mẹ tôi thuê tầng trên, còn ông bà Robbie và Terry sống ở tầng trệt. Robbie là cô của mẹ tôi và bà luôn đối xử hào phóng với mẹ tôi suốt nhiều năm qua, nhưng đối với tôi thì bà Robbie khá đáng sợ. Bà nghiêm nghị, là chỉ huy dàn hợp xướng của một nhà thờ trong vùng, đồng thời là giáo viên dạy dương cầm ở khu chúng tôi sinh sống. Bà mang những đôi giày cao gót tinh tế và cổ lúc nào cũng lủng lẳng cặp kính lão. Bà có nụ cười tinh quái nhưng không dễ đón nhận những lời mỉa mai theo cách mẹ tôi hay làm. Thỉnh thoảng tôi lại nghe bà càm ràm học viên của mình vì không chăm chỉ luyện đàn, hoặc than phiền với cha mẹ chúng vì đã đưa con tới học trễ. “Chúc ngủ ngon!”, bà sẽ nói câu này giữa ban ngày ban mặt, cùng với sự cau có như khi người ta nói “Ôi trời ơi!”. Có vẻ không có mấy người có thể đáp ứng các tiêu chuẩn của bà Robbie. (1) Bungalow: kiểu nhà thường chỉ có một tầng, diện tích nhỏ và có hàng hiên tương đối rộng.
| Michelle ObaMa 16 Tuy nhiên, âm thanh cho thấy có người nào đó đang nỗ lực đã trở thành nhạc nền trong cuộc sống của chúng tôi. Tiếng đàn tinh tinh vang lên vào những buổi trưa, rồi tiếng đàn tinh tinh vang lên vào những buổi chiều. Những quý bà trong dàn đồng ca nhà thờ thỉnh thoảng sẽ đến tập thánh ca, gân cổ thể hiện lòng mộ đạo xuyên qua bốn vách tường nhà chúng tôi. Theo quy tắc của bà Robbie, bọn trẻ học dương cầm chỉ được phép tập mỗi lần một bài nhạc. Từ phòng mình, tôi lắng nghe nỗ lực của bọn trẻ, từng nốt ngập ngừng, để có được cái gật đầu của bà. Chúng sẽ tập từ những bài cơ bản như Hot Cross Buns rồi tiến dần đến Brahms’s Lullaby, nhưng phải sau rất nhiều lần cố gắng. Tiếng nhạc đó chẳng đến nỗi khó chịu, chỉ có điều nó cứ dai dẳng. Nó len lỏi lên chiếc cầu thang ngăn không gian sống của chúng tôi với không gian của vợ chồng bà Robbie. Nó lãng đãng chui qua các ô cửa sổ mùa hè đang mở toang, đồng hành với những suy nghĩ của tôi khi tôi đang chơi búp bê Barbie hoặc xếp gạch xây vương quốc đồ chơi nhỏ bé của mình. “Khoảng lặng” duy nhất chính là khi cha tôi tan ca làm sớm ở nhà máy xử lý nước thành phố, về nhà và mở ti-vi xem trận đấu của đội bóng chày Cubs, vặn âm thanh lên thật to đủ để át hết tiếng nhạc. Bấy giờ là cuối những năm 60 tại vùng South Side, Chicago. Đội Cubs chơi không tệ, nhưng cũng không xuất sắc. Những lúc đó cha tôi thường ngồi xuống chiếc ghế tựa, còn tôi sẽ ngồi trong lòng cha và nghe ông kể đội Cubs đang bị sụt giảm phong độ vào cuối mùa giải ra sao, hay tại sao Billy Williams, siêu sao bóng chày sống ngay bên Đại lộ Constance gần nhà chúng tôi, lại có cú phát bóng ngọt như vậy từ vị trí phát bóng bên trái. Bên ngoài sân bóng, nước Mỹ đang ở giữa một cuộc chuyển mình quy mô lớn và khó lường. Anh em nhà Kennedy đã chết. Martin Luther King Jr. bị ám sát khi đang đứng diễn thuyết trên ban công tại Memphis, kéo theo một làn sóng bạo loạn trên khắp nước Mỹ, gồm cả Chicago. Đại hội Toàn quốc Đảng Dân chủ năm 1968 trở thành sự kiện đẫm máu khi cảnh sát mang gậy gộc và hơi cay truy bắt những người phản đối chiến tranh Việt Nam ở công viên Grant, chỉ cách nơi chúng tôi sống khoảng mười bốn cây số về phía bắc. Trong lúc đó, các gia đình da trắng đang ồ ạt rời khỏi thành phố, đến với vùng ngoại ô hấp dẫn với lời hứa hẹn về những
chất Michelle | 17 ngôi trường tốt hơn, không gian rộng rãi hơn, và hẳn là nhiều người da trắng hơn nữa. Tôi không thật sự có ấn tượng gì với tất cả những điều kể trên. Tôi chỉ là một đứa trẻ, một bé gái còn chơi búp bê Barbie và các khối đồ chơi xếp hình, có cha mẹ và ông anh trai hàng đêm ngủ cách mình chưa đầy một thước. Gia đình là thế giới của tôi, là trung tâm của mọi sự. Mẹ dạy tôi đọc từ sớm, dắt tôi đến thư viện công, ngồi cùng khi tôi đánh vần từng chữ trên trang sách. Mỗi ngày cha tôi đi làm trong bộ đồng phục màu xanh dương của công chức thành phố, nhưng về đêm ông lại dạy chúng tôi biết đến tình yêu nhạc jazz và nghệ thuật. Hồi còn trẻ, cha tôi từng theo học Viện Nghệ thuật Chicago, ông cũng từng vẽ và điêu khắc vào thời trung học. Ông còn là một vận động viên bơi lội và võ sĩ quyền Anh sáng giá ở trường, và đến khi trưởng thành, ông là cổ động viên của mọi môn thể thao phát sóng trên truyền hình, từ giải golf chuyên nghiệp đến giải khúc côn cầu trên băng quốc gia. Ông thích nhìn những con người mạnh mẽ trở nên vượt trội. Khi anh trai tôi, Craig, hứng thú với môn bóng rổ, cha đã đặt các đồng xu trên bậu cửa phòng bếp để anh ấy phải nhảy lên thì mới lấy được. Mọi thứ cần thiết đều nằm trong bán kính năm dãy nhà - ông bà và các anh chị em họ, nhà thờ ở góc đường nơi chúng tôi không phải là học sinh chuyên cần của lớp giáo lý Chủ nhật, cây xăng nơi đôi khi mẹ nhờ tôi đến mua giúp một gói Newports, cửa hàng rượu kiêm nơi bán bánh mì Wonder, kẹo que và sữa. Vào những đêm hè oi bức, anh Craig và tôi ngủ thiếp đi giữa tiếng reo hò của các trận bóng mềm thuộc giải đấu người lớn đang diễn ra tại công viên gần nhà, cũng là nơi mà vào ban ngày chúng tôi thường leo trèo ở khu trò chơi vận động hoặc chơi đuổi bắt với những đứa trẻ khác. Anh Craig lớn hơn tôi chưa tới hai tuổi. Anh có đôi mắt hiền và tinh thần lạc quan của cha, còn tính cách thì cứng rắn như mẹ. Hai anh em tôi luôn thân thiết với nhau, một phần nhờ tình yêu thương bất di bất dịch và có phần không thể lý giải được mà anh ấy dành cho tôi từ lúc tôi mới lọt lòng. Chúng tôi có một bức ảnh gia đình trắng đen chụp từ hồi xưa, bốn người chúng tôi ngồi trên trường kỷ, mẹ mỉm cười bế tôi ngồi trong lòng, gương mặt cha trông nghiêm nghị và
| Michelle ObaMa 18 tự hào, còn anh Craig thì ngồi trong lòng cha. Chúng tôi ăn mặc chỉn chu để dự thánh lễ hay tiệc cưới gì đó. Lúc đó tôi khoảng tám tháng tuổi, má phúng phính, mặt ngầu, mặc cái quần tã với chiếc đầm trắng ủi tinh tươm, trông như sắp trượt ra khỏi vòng tay của mẹ, mắt nhìn chằm chằm như thể muốn nuốt luôn chiếc máy ảnh. Cạnh tôi là anh Craig, lịch lãm trong chiếc áo vest thắt nơ con, dáng vẻ nghiêm chỉnh. Lúc ấy anh mới hai tuổi nhưng đã thể hiện được sự thận trọng cùng trách nhiệm của người làm anh - anh đưa tay nắm lấy cổ tay mập mạp của tôi với vẻ che chở. Vào thời điểm chụp bức ảnh đó, gia đình tôi sống đối diện dãy nhà của ông bà nội ở Parkway Gardens, một dự án nhà đất với những khu căn hộ theo phong cách tân thời có giá cả phải chăng ở South Side. Công trình được thi công vào những năm 1950 và thiết kế như chung cư, nhằm giảm tình trạng thiếu nhà ở cho các gia đình người da đen thuộc tầng lớp lao động giai đoạn hậu Chiến tranh thế giới thứ hai. Về sau, khu nhà này dần xuống cấp bởi sự nghèo nàn và các băng đảng bạo lực bủa vây, khiến nó trở thành một trong những nơi sinh sống nguy hiểm ở thành phố Chicago. Tuy nhiên, rất lâu trước khi chuyện này diễn ra, khi tôi mới chập chững biết đi, cha mẹ tôi - vốn quen biết nhau từ thuở thiếu niên và kết hôn ở độ tuổi đôi mươi - đã nhận lời chuyển xuống phía nam vài cây số để đến sống cùng ông bà Terry và Robbie trong một khu nhà tử tế hơn. Trên Đại lộ Euclid, hai hộ gia đình chúng tôi cùng sống dưới một mái nhà không lớn lắm. Theo cấu trúc thì không gian ở tầng trên có lẽ đã được thiết kế như căn hộ riêng biệt chỉ dành cho một hoặc hai người, nhưng cả gia đình bốn người chúng tôi đã xoay xở được. Cha mẹ tôi ngủ trong phòng ngủ duy nhất, còn anh Craig và tôi chia nhau một khu rộng hơn mà tôi nghĩ vốn là phòng khách. Sau đó, khi chúng tôi lớn hơn, ông ngoại tôi - Purnell Shields, một thợ mộc dù không lành nghề cho lắm nhưng lại rất yêu nghề - mang về một tấm ván rẻ tiền và dựng lên một vách ngăn tạm để chia căn phòng lớn thành hai gian riêng. Ông gắn cửa lùa bằng nhựa cho mỗi gian và chừa một không gian chung nho nhỏ trước cửa để chúng tôi cất đồ chơi và sách vở của mình.
chất Michelle | 19 Tôi yêu căn phòng của mình. Nó chỉ rộng vừa đủ cho một chiếc giường đôi và bàn học cỡ hẹp. Tôi để toàn bộ thú nhồi bông trên giường, cẩn thận sắp xếp chúng quanh đầu nằm mỗi đêm như một nghi thức dễ chịu. Ở bên kia vách, phòng của anh Craig được sắp xếp gần như đối xứng với phòng tôi, với chiếc giường ngủ kê sát vách ngăn, song song với giường của tôi. Vách ngăn mỏng đến mức anh em tôi có thể trò chuyện với nhau khi nằm trên giường của mình và thường ném quả bóng bằng vớ cuộn tròn qua lại giữa khe hở khoảng hai tấc của vách ngăn và trần nhà. Trong khi đó, bà Robbie khiến không gian sống của mình trông như lăng tẩm. Bàn ghế trong nhà bà được bọc trong màng nhựa bảo vệ khiến chúng trông thật lạnh lẽo và cứ dính vào cẳng chân tôi mỗi khi tôi đủ can đảm ngồi lên. Kệ tủ của bà chưng đầy những bức tượng nhỏ bằng sứ mà chúng tôi không được phép động vào. Tôi thường đưa tay lại gần một bộ tượng chó xù dễ thương bằng thủy tinh - chó mẹ có dáng vẻ hiền lành cùng ba chú chó con nhỏ xíu - rồi rụt tay lại vì sợ cơn lôi đình của bà Robbie. Những ngày không có lớp dạy đàn thì tầng trệt lặng như tờ. Ti-vi không bao giờ được mở, radio cũng chẳng bật bao giờ. Thậm chí tôi cũng không chắc là hai ông bà có thường trò chuyện với nhau không. Tên đầy đủ của chồng bà Robbie là William Victor Terry, nhưng vì lý do nào đó mà chúng tôi chỉ gọi ông bằng họ Terry. Ông Terry giống như cái bóng lặng lẽ, một người đàn ông có cung cách thanh lịch mặc com-lê chỉnh tề vào mọi ngày trong tuần và gần như chẳng bao giờ hé môi. Tôi thường nghĩ nhà trên và nhà dưới tựa như hai thế giới khác nhau với hai bầu không khí hoàn toàn đối lập. Trên lầu, chúng tôi ồn ào và không hề cảm thấy hổ thẹn vì chuyện đó. Craig và tôi chơi ném bóng và rượt đuổi nhau vòng vòng trong nhà. Chúng tôi xịt nước đánh bóng gỗ lên sàn hành lang để có thể trượt xa và nhanh hơn khi mang vớ, và chúng tôi vẫn thường xuyên đâm sầm vào tường. Chúng tôi có những trận đấu quyền Anh giữa anh trai và em gái trong bếp, dùng hai bộ găng mà cha đã tặng vào dịp Giáng sinh cùng với những hướng dẫn riêng cho từng đứa để làm sao tung một cú jab(1) ra hồn. (1) Jab: một đòn đánh trong boxing, đòn này đánh nhanh và thẳng vào đối phương.
| Michelle ObaMa 20 Về đêm, gia đình chúng tôi cùng chơi board game(1), kể chuyện bông đùa với nhau và nghe đĩa nhạc của nhóm The Jackson 5. Khi chịu hết nổi thì bà Robbie nhà dưới sẽ dứt khoát tắt rồi bật, rồi lại tắt rồi bật công tắc điện ở cầu thang chung, đồng thời cũng là công tắc điều khiển đèn hành lang tầng trên của chúng tôi - như một cách lịch sự để ra hiệu cho chúng tôi nhỏ tiếng lại. Bà Robbie và ông Terry đã lớn tuổi. Họ lớn lên ở thời đại khác, với những mối bận tâm khác. Họ đã chứng kiến những điều mà cha mẹ tôi chưa từng được chứng kiến - những điều mà hai anh em chúng tôi, ở độ tuổi trẻ con ồn ào của mình, hoàn toàn không thể tưởng tượng được. Đó là những lời mà mẹ tôi sẽ nói nếu chúng tôi bắt đầu làu bàu về sự khó chịu của nhà dưới. Chúng tôi được dạy là dù không biết đến một tình cảnh nào đó thì cũng hãy luôn nhớ là nó có tồn tại. Cha mẹ sẽ nói với chúng tôi rằng ai cũng có một quá khứ mà chúng ta không hay biết, và chúng ta nên nhớ điều đó để cảm thông với mọi người. Nhiều năm sau tôi mới biết bà Robbie đã từng kiện Đại học Northwestern tội kỳ thị chủng tộc - bà đăng ký tham gia khóa hợp xướng do trường tổ chức vào năm 1943 và không được phép ở trong ký túc xá nữ. Người ta bảo bà phải thuê phòng trong thị trấn - nơi “dành cho người da màu”. Còn ông Terry từng là nhân viên khuân vác hành lý trên toa hạng sang của một trong những chuyến tàu đêm chở hành khách đi và đến Chicago. Đó là một nghề đáng quý, dù tiền lương chẳng được cao lắm, hoàn toàn được đảm trách bởi những người đàn ông da đen - những người vừa cố giữ cho bộ đồng phục của mình phẳng phiu trong khi khuân vác hành lý, vừa phục vụ bữa ăn và nói chung là phục vụ những nhu cầu của hành khách đi tàu, kể cả đánh giày. Nhiều năm sau khi đã nghỉ hưu, ông Terry vẫn giữ lối sống nghiêm nghị chỉnh tề - ăn mặc chỉn chu, thái độ phục tùng, không bao giờ khẳng định bản thân dưới bất cứ hình thức nào, ít nhất đó là những gì tôi thấy. Như thể ông đã từ bỏ một phần con người mình như một cách ứng phó với hoàn cảnh. Tôi thường thấy ông cắt cỏ dưới sân giữa (1) Board game: các trò chơi có sử dụng bàn cờ, xúc xắc hoặc lá bài và có sự tương tác trực tiếp giữa nhiều người chơi với nhau, ví dụ như cờ cá ngựa, bài Uno,…
chất Michelle | 21 cái nắng hè gay gắt trong đôi giày tây cổ điển, quần dài có dây đeo vai, nón phớt vành mỏng, ống tay áo xắn lên cẩn thận. Ông tự nuông chiều bản thân bằng cách hút đúng một điếu thuốc mỗi ngày và uống đúng một ly cocktail mỗi tháng, và ngay cả khi ấy thì ông cũng không bao giờ buông thả bản thân theo cách cha mẹ tôi vẫn làm mỗi tháng vài lần là nốc một ly rượu pha sô-đa hay một chai bia Schlitz. Một phần nào đó trong tôi muốn ông Terry lên tiếng, bật mí bất cứ bí mật nào ông đang mang theo. Tôi nghĩ ông có đủ thứ chuyện hay ho về những thành phố ông đã đặt chân đến, về cách người giàu cư xử hoặc không biết cư xử trên tàu. Nhưng chúng tôi không hề nghe được chút bí mật nào từ ông. Vì lý do nào đó, ông Terry không bao giờ hé môi. ĐƯỢC KHOẢNG BỐN TUỔI, tôi quyết định học dương cầm. Khi đó anh Craig đang học lớp một. Thỉnh thoảng tôi thấy anh chạy xuống dưới lầu để theo học lớp dương cầm hàng tuần của bà Robbie và vẫn nguyên vẹn trở lên. Vậy nên tôi nghĩ mình đã sẵn sàng. Tôi khá tin là thật ra mình đã học chơi dương cầm bằng cách cảm thụ dần qua biết bao giờ đồng hồ lắng nghe những đứa trẻ khác lóng ngóng tập đàn. Âm nhạc đã nằm sẵn trong đầu tôi. Tôi chỉ muốn xuống dưới và thể hiện cho bà Robbie chuẩn-mực-cao của mình thấy là tôi có năng khiếu thế nào và sẽ trở thành học trò cưng của bà mà không tốn nhiều công sức ra sao. Cây dương cầm của bà Robbie được đặt trong một căn phòng nhỏ vuông vức ở cuối nhà, gần ô cửa sổ nhìn ra sân sau. Bà đặt chậu cây ở một góc và chiếc bàn gấp ở góc còn lại để học sinh ngồi điền nhạc phổ. Trong giờ dạy, bà ngồi thẳng lưng trên chiếc ghế bành lưng cao được bọc nệm, tay gõ nhịp, đầu ngẩng cao trong lúc chăm chú lắng nghe dò lỗi. Tôi có sợ bà Robbie hay không? Không hẳn, nhưng bà có vẻ gì đó đáng dè chừng; bà tượng trưng cho một kiểu uy quyền cứng nhắc mà tôi chưa từng gặp ở nơi nào khác. Bà đòi hỏi mỗi đứa trẻ ngồi trước cây dương cầm của mình phải thật xuất sắc. Tôi xem bà Robbie như một nhân vật để lấy lòng, hay có thể là chinh phục theo cách nào đó. Tôi luôn cảm thấy cần phải chứng tỏ điều gì đó với bà.
| Michelle ObaMa 502 Joining Forces sẽ luôn có một vị trí đặc biệt trong tim tôi vì nó đã cho tôi được tiếp xúc với sức mạnh và sự kiên cường của cộng đồng quân đội xuất chúng của chúng ta. Gửi đến tất cả các binh sĩ tại ngũ, cựu binh và những gia đình quân nhân, xin cảm ơn các anh chị đã phụng sự và hy sinh vì đất nước mà tất cả chúng ta hằng yêu quý. Gửi đến Tiến sĩ Jill Biden và toàn bộ các thành viên trong nhóm của chị - tôi thật may mắn và rất vui vì được làm việc sát cánh cùng chị trong bản kế hoạch vô cùng quan trọng này. Gửi đến tất cả những lãnh đạo và người ủng hộ nâng cao dinh dưỡng và giáo dục, cảm ơn các bạn vì đã làm những công việc thường nhật và không tư lợi để bảo đảm tất cả con em chúng ta đều có được tình yêu, sự giúp đỡ cũng như những nguồn lực cần thiết để đạt được ước mơ. Xin cảm ơn toàn thể những thành viên mật vụ Nhà Trắng và gia đình của họ, những người đã chấp nhận hy sinh hằng ngày để họ có thể làm tròn công việc của mình. Đặc biệt đối với những ai đã và tiếp tục phục vụ gia đình chúng tôi, tôi sẽ mãi biết ơn sự tận tâm và chuyên nghiệp của các bạn. Xin cảm ơn hàng trăm người đàn ông và phụ nữ đã hàng ngày siêng năng để biến Nhà Trắng thành một ngôi nhà cho những gia đình có đặc ân tá túc tại một trong những kỳ quan được trân trọng nhất - những quản gia, hầu phòng, nghệ nhân cắm hoa, nhân viên mặt đất, quét dọn và kỹ thuật. Các bạn sẽ luôn là một phần quan trọng của gia đình chúng tôi. Cuối cùng, tôi muốn cảm ơn từng người trẻ tuổi mà tôi gặp trong suốt thời gian tôi là Đệ nhất Phu nhân nước Mỹ. Gửi đến tất cả những linh hồn tươi trẻ đầy triển vọng trong những tháng năm ấy đã khiến tôi lay động - tất cả những bạn trẻ đã giúp tôi trồng vườn; những bạn trẻ đã nhảy múa, hát ca, nấu nướng và làm bánh mì cùng với tôi; những ai vẫn còn lắng nghe tình cảm và chia sẻ mà tôi đã dành cho; tới những ai đã trao cho tôi hàng ngàn lần ấm áp, những cái ôm thật nồng nàn, những cái ôm đã khiến tôi phấn chấn và giữ tôi tiếp bước kể cả trong những thời điểm khó khăn nhất. Xin cảm ơn vì luôn trao cho tôi lý do để hy vọng.
mụC LụC Lời tựa ............................................................... 7 tôi ..................................................................13 Chúng tôi ......................................................135 Chúng ta ........................................................337 Lời kết ............................................................493 Lời Cảm ơn .....................................................499
RkJQdWJsaXNoZXIy MjI4NTM1Ng==