CẢM XÚC
Lâm Đặng Cam Thảo dịch CẢM XÚC EMOTIONAL WELLNESS NHÀ XUẤT BẢN DÂN TRÍ Chuyển hóa nỗi sợ hãi, giận dữ và ghen tuông thành năng lượng sáng tạo
PHẦN I HIỂU BẢN CHẤT CỦA CẢM XÚC
6 - Cảm xúc Cảm xúc không thể bất biến. Đó là lý do “cảm xúc” được gọi là “emotion” trong tiếng Anh - “emotion” bắt nguồn từ “motion”, nghĩa là sự chuyển động. Chúng chuyển động; do đó chúng là “cảm xúc”. Cảm xúc của bạn liên tục thay đổi. Khoảnh khắc này bạn buồn, khoảnh khắc kia bạn vui; bây giờ bạn tức giận, lát sau bạn đầy lòng trắc ẩn. Lúc này bạn cảm thấy yêu thương, lúc khác bạn lại chìm trong thù hận; buổi sáng bạn thấy vui tươi, buổi tối bạn thấy ảm đạm. Và cứ như vậy. Đây không thể nào là bản chất của bạn, bởi đằng sau những thay đổi này cần có một thứ gì đó giống như sợi chỉ đỏ kết nối tất cả lại với nhau. Khi nhìn một vòng hoa, bạn chỉ thấy những bông hoa chứ không thấy sợi dây kết nối những bông hoa đó. Cảm xúc giống như những bông hoa trên vòng hoa. Có lúc đó là những bông hoa giận dữ, có lúc lại là những bông hoa buồn bã hoặc hạnh phúc, đau đớn hoặc thống khổ. Cảm xúc là những bông hoa và cả cuộc đời bạn là một vòng hoa. Phải có một sợi dây gắn kết, nếu không thì cuộc đời bạn đã rơi rụng từ lâu. Bạn vẫn đang tồn tại như một chỉnh thể - vậy sợi dây gắn kết, ngôi sao chỉ đường ấy là gì? Điều gì là bất biến trong bạn?
Yếu tố quan trọng đầu tiên Cơ chế hoạt động của tâm trí Cảm xúc của bạn, tình cảm của bạn, suy nghĩ của bạn - tất cả những cái cấu tạo nên tâm trí của bạn - đều bị thao túng bởi cái bên ngoài. Quan điểm này đã trở nên sáng tỏ hơn nhờ nền khoa học hiện đại, nhưng ngay từ khi chưa có bằng chứng khoa học, các nhà thần bí đã luôn nói suốt hàng ngàn năm rằng tất cả những thứ lấp đầy tâm trí của bạn không thuộc về bạn, bạn vượt lên trên chúng. Bạn bị đồng nhất với chúng, và đó là vấn đề duy nhất. Chẳng hạn ai đó xúc phạm bạn và bạn trở nên tức giận. Bạn nghĩ mình đang nổi giận, nhưng nói theo góc nhìn khoa học thì sự xúc phạm của người đó chỉ hoạt động như chiếc điều khiển từ xa. Người xúc phạm bạn đang chi phối hành vi của bạn. Cơn giận của bạn nằm trong sự khống chế của người đó; bạn đang hành xử như một con rối. Ngày nay, các nhà khoa học có thể đặt các điện cực tại một số trung tâm nhất định trong não, và chuyện này thật sự
8 - Cảm xúc rất đáng kinh ngạc. Các nhà thần bí đã nói về điều này suốt hàng ngàn năm, nhưng chỉ mới đây thì các nhà khoa học mới phát hiện ra rằng có hàng trăm trung tâm trong não đang kiểm soát mọi hành vi của bạn. Một điện cực có thể được đặt vào một trung tâm cụ thể trong não, chẳng hạn như trung tâm chịu trách nhiệm cho cảm xúc giận dữ. Không ai xúc phạm bạn, không ai sỉ nhục bạn, không ai nói gì với bạn; bạn đang ngồi im lặng, vui vẻ, bỗng ai đó nhấn nút trên chiếc điều khiển từ xa và bạn trở nên tức giận! Đó là một cảm giác rất lạ bởi bạn không thể tìm ra lý do tại sao mình tức giận. Có thể bạn sẽ hợp lý hóa cơn giận bằng cách nào đó. Ví dụ như bạn nhìn thấy một người đàn ông đi ngang qua hành lang và bạn nhớ ra anh ta đã xúc phạm bạn - bạn sẽ cố lý giải cơn giận đó chỉ để tự trấn an là bạn không đang nổi điên. Bạn đang ngồi im, đột nhiên bạn cảm thấy vô cùng tức giận mà không có bất kỳ tác nhân kích thích nào? Mặt khác, chính chiếc điều khiển từ xa đó cũng có thể khiến bạn vui vẻ. Bạn đang ngồi trên ghế thì bỗng bắt đầu cười khúc khích và nhìn ngó xung quanh - nếu ai đó đang quan sát bạn, họ sẽ nghĩ bạn bị điên! Không có ai nói gì, không có chuyện gì xảy ra, cũng không ai bị trượt vỏ chuối, vậy sao bạn lại cười? Bạn sẽ hợp lý hóa hành động của mình, bạn sẽ cố tìm lý do khiến mình bật cười. Và điều lạ lùng nhất là lần tới, khi chiếc nút đó lại được kích hoạt và bạn lại cười khúc khích, bạn sẽ đưa ra cùng một lý do, lời trấn an, cách giải thích như vậy - mà thậm chí cách lý giải đó còn không thật sự là của bạn! Hệt như bạn đang bật một bản ghi âm có sẵn trên điện thoại vậy.
Emotional wellness - 9 Khi đọc các kết quả nghiên cứu khoa học về những trung tâm này, tôi nhớ tới thời sinh viên của mình. Hồi đó, tôi có tham gia cuộc thi hùng biện giữa sinh viên của các trường đại học; tất cả các trường đại học trong nước đều góp mặt trong cuộc thi này. Trường Đại học Phạn ngữ Varanasi cũng tham gia, nhưng vì lẽ nào đó, sinh viên Phạn ngữ thường cảm thấy hơi thiếu tự tin khi đối mặt với những đối thủ đến từ các trường đại học khác. Họ biết đọc kinh sách cổ, họ hiểu thơ ca và kịch tiếng Phạn, nhưng họ không quen thuộc với thế giới đương đại của nghệ thuật, văn học, triết học hay logic. Và tâm lý mặc cảm tự ti này có cách hoạt động rất lạ lùng… Sau phần trình bày của tôi, người tiếp theo là đại diện đến từ Đại học Phạn ngữ. Để gây ấn tượng với khán giả và để che giấu mặc cảm của mình, anh ta bắt đầu bài phát biểu bằng cách trích dẫn lời của Bertrand Russell1 - anh ta đã học thuộc lòng nó, và không ai có khả năng ghi nhớ giỏi hơn sinh viên khoa tiếng Phạn. Nhưng nỗi sợ phát biểu trước đám đông của anh ta bắt đầu phát tác mạnh đến mức… anh ta không biết gì về Bertrand Russell, về những lời mà mình đang trích dẫn. Hẳn sẽ tốt hơn nhiều nếu anh chọn một trích dẫn bằng tiếng Phạn vì đó là lĩnh vực mà anh ta quen thuộc. Đang nói, anh bỗng dừng lại giữa chừng, ngay giữa câu. Vì vừa mới phát biểu xong nên lúc bấy giờ tôi đang 1 Bertrand Arthur William Russell (1872 - 1970), triết gia, nhà logic học, nhà toán học lỗi lạc của nước Anh. Ông cũng là tác giả của nhiều tác phẩm triết học sâu sắc và là chuyên gia bình luận nổi tiếng.
10 - Cảm xúc ngồi cạnh anh ta. Sự im lặng bao trùm cả hội trường, anh ta bắt đầu toát mồ hôi, và tôi thử giúp anh ta bằng cách nói nhỏ: “Hãy bắt đầu lại đi” - bởi vì đâu thể làm gì khác? Anh ta chỉ đơn giản là bị mắc kẹt. Tôi nói: “Nếu anh không thể tiếp tục, hãy bắt đầu lại; có lẽ khi làm vậy anh sẽ nhớ lại”. Vậy là anh ta quay về điểm khởi đầu: “Thưa các anh chị em…” rồi lại ngắc ngứ ngay chính chỗ cũ. Giờ thì chuyện này đã trở thành trò cười. Cả hội trường xôn xao: “Lại nữa!”, và anh ta rơi vào thế khó. Anh không thể nói tiếp, mà cũng không thể đứng đó im lặng được vì như vậy trông quá ngu ngốc. Do đó, anh phải nói lại từ đầu. Vấn đề là anh bắt đầu lại từ màn chào hỏi “Thưa các anh chị em…”. Thế là trong suốt mười lăm phút, chúng tôi chỉ nghe được phần đó - bắt đầu với “Thưa các anh chị em…” cho đến đoạn anh ta không nhớ lời và cứ lặp đi lặp lại như vậy. Khi hết thời gian trình bày, anh ta đi xuống, ngồi cạnh tôi và nói: “Anh đã làm hỏng hết việc của tôi!”. Tôi đáp: “Tôi đã cố giúp anh mà”. Anh ta vặn lại: “Vậy mà là giúp ư?”. Tôi trả lời: “Dù gì thì anh cũng gặp khó khăn rồi. Ít ra thì mọi người đều vui vẻ với cách xử lý này - tất nhiên là trừ anh, chuyện này thì tôi có thể hiểu được. Nhưng anh nên thấy vui vì mình đã mang lại niềm vui cho nhiều người như vậy! Nhưng sao anh lại chọn câu trích dẫn đó? Với lại, khi tôi nói ‘bắt đầu lại’, anh đâu cần phải bắt đầu ngay từ đầu - anh có thể bỏ qua đoạn trích dẫn đó luôn, không cần phải lặp lại nó”.
Emotional wellness - 11 Nhưng khi đọc các kết quả nghiên cứu khoa học, tôi biết rằng trung tâm chịu trách nhiệm cho hoạt động phát biểu trong não không khác gì một chiếc đĩa than, nhưng kỳ lạ và đặc biệt hơn. Khoảnh khắc chiếc kim đọc đĩa than được nhấc lên, bạn có thể đặt nó xuống vị trí cũ trên đĩa và chiếc máy sẽ tiếp tục phát nhạc từ đó. Nhưng đối với trung tâm phát biểu trong não, khi chiếc kim bị nhấc lên và được đặt trở lại, trung tâm ngay lập tức quay về điểm xuất phát chứ không tiếp tục từ vị trí trước đó. Nếu chuyện này xảy ra, liệu bạn có thể nói rằng bạn làm chủ những gì mình đang nói? Bạn có làm chủ được những gì mình cảm nhận hay không? Tất nhiên, không có điện cực nào được cấy vào cơ thể bạn, nhưng các hoạt động sinh học đang diễn ra hệt như đang bị tác động bởi các điện cực. Bạn nhìn thấy một mẫu phụ nữ nào đó và tâm trí của bạn lập tức phản ứng: “Thật xinh đẹp!”. Hiện tượng này xảy ra theo nguyên lý “điều khiển từ xa”. Người phụ nữ đó đóng vai trò như một thiết bị điều khiển từ xa được nối với một điện cực, còn trung tâm phát biểu trong não của bạn chỉ đơn giản bật đoạn ghi âm có sẵn: “Thật xinh đẹp!”. Tâm trí hoạt động theo cơ chế của nó. Tâm trí của bạn không phải là bạn. Tâm trí ghi lại các sự việc khách quan và sau đó phản ứng với các tình huống bên ngoài theo nội dung của những bản ghi này. Đó là sự khác biệt duy nhất giữa người theo đạo Hindu, tín đồ Mohammed, giáo dân Cơ Đốc và người Do Thái - họ có những chiếc đĩa than với nội dung khác nhau. Nhưng bên trong, họ đều là con người.
12 - Cảm xúc Khi bạn đặt chiếc đĩa than đó vào máy phát, nó có thể phát ra nội dung tiếng Do Thái, tiếng Phạn, hoặc cũng có thể là tiếng Ba Tư hay tiếng Ả Rập, nhưng tất cả đều được chơi trên một chiếc máy phát. Chiếc máy đó không phân biệt nội dung trong đĩa than là tiếng Do Thái hay tiếng Phạn. Toàn bộ các quan điểm tôn giáo của bạn, mọi nhận định chính trị của bạn, tất cả các thái độ ứng xử của bạn đều là những bản ghi âm. Và một số tình huống nhất định sẽ kích hoạt một số đoạn ghi âm tương ứng. Có một sự kiện tuyệt vời xảy ra trong cuộc đời của Raja Bhoj, một trong những vị vua thông thái nhất Ấn Độ. Ông rất quan tâm đến những người thông thái. Toàn bộ ngân khố của triều đình Raja được sử dụng cho một mục đích duy nhất, đó là tập hợp tất cả những người thông thái nhất đất nước lại bằng mọi giá. Ông chọn Ujjain làm thủ đô và triều đình của ông có đến ba mươi người nổi tiếng nhất nước, trong đó có cả Kalidas, một trong những thi sĩ vĩ đại nhất thế giới. Đó là bộ máy sáng giá nhất Ấn Độ. Một ngày nọ, một người đàn ông đi đến cung điện của Vua Raja và tuyên bố rằng anh ta có thể nói được ba mươi ngôn ngữ một cách trôi chảy, chính xác với ngữ điệu như người bản xứ, và anh ta đến để thách đố: “Thần nghe nói triều đình của bệ hạ có những con người thông thái nhất nước nên thần muốn đem một ngàn lượng vàng ra thách đấu. Nếu vị nào ở đây nhận ra tiếng mẹ đẻ của thần thì người đó sẽ là chủ nhân của một ngàn lượng vàng này. Còn nếu không nhận ra thì người đó sẽ phải trả cho thần một ngàn lượng vàng”.
Emotional wellness - 13 Lúc bấy giờ những học giả vĩ đại đều đang tề tựu ở đó - và mọi người đều biết dù có cố gắng đến mức nào thì bạn cũng không bao giờ sử dụng một ngôn ngữ khác rành rẽ như tiếng mẹ đẻ được, bởi vì mọi ngôn ngữ khác với tiếng mẹ đẻ đều đòi hỏi bạn phải nỗ lực học cách sử dụng. Chỉ có tiếng mẹ đẻ là tự “ngấm” vào bạn - bạn thật sự không cần phải bỏ công học nó. Bạn được tiếp xúc với tiếng mẹ đẻ trong suốt quá trình trưởng thành của mình và nó trở nên quen thuộc đến mức bạn chỉ đơn giản là bắt đầu sử dụng nó. Đây là một quá trình tự phát. Chính vì vậy mà cho dù gọi đất nước của mình là “quê cha” trong khi hầu hết người dân của các quốc gia khác đều gọi quê hương là “đất mẹ”, người Đức vẫn không gọi tiếng Đức là “tiếng cha đẻ”. Đất nước nào cũng gọi tiếng nước mình là “tiếng mẹ đẻ” vì đứa trẻ bắt đầu học từ người mẹ. Và dù thế nào thì người cha cũng chẳng bao giờ có cơ hội lên tiếng trong nhà! Người mẹ luôn là người nói và người cha luôn lắng nghe. Nhiều học giả trong triều đã chấp nhận thách đấu. Người đàn ông nói chuyện bằng ba mươi ngôn ngữ - một vài câu bằng ngôn ngữ này, một vài câu bằng ngôn ngữ khác - và thật khó nhận ra đâu mới là tiếng mẹ đẻ của anh ta! Anh ta chắc chắn là một nghệ sĩ bậc thầy. Anh ta sử dụng mỗi ngôn ngữ theo cách mà chỉ có người bản địa mới có thể làm được. Cả ba mươi học giả đều thua cuộc. Cuộc thách đấu vẫn tiếp tục diễn ra trong ba mươi ngày sau đó; mỗi ngày có một học giả tham gia và đều thua cuộc. Họ cứ đoán và người đàn ông cứ đáp: “Không, đây không phải là tiếng mẹ đẻ của tôi”.
MỤC LỤC PHẦN I: HIỂU BẢN CHẤT CỦA CẢM XÚC........................5 • Yếu tố quan trọng đầu tiên...................................................7 • Kìm nén và kiểm soát..........................................................23 • Con trai không khóc, con gái không la hét .......................63 • Cảm xúc và cơ thể ...............................................................91 • Từ cái đầu, đến trái tim, đến bản thể...............................109 PHẦN II: SỨC KHỎE TINH THẦN: TÌM LẠI SỰ HÀI HÒA TRONG NỘI TÂM.......................135 • Bắt đầu bằng việc học cách chấp nhận ...........................137 • Tức giận, buồn bã và trầm cảm........................................173 • Hiểu căn nguyên của sự ghen tuông................................209 • Từ nỗi sợ đến tình yêu .....................................................239 PHẦN III: KHẢ NĂNG QUAN SÁT: BÍ QUYẾT CỦA SỰ CHUYỂN HÓA.................................263 • Tạo khoảng cách ...............................................................265 • Lựa chọn giữa đè nén và chuyển hóa...............................285 • Suy nghĩ, cảm nhận, hành động.......................................309 • Quan sát đám mây ...........................................................343
Emotional wellness - 407 THIỀN VÀ CÁC BÀI TẬP ĐỂ TẠO RA SỰ CHUYỂN HÓA..365 • Các bước cơ bản của quá trình quan sát..........................368 • Chuyển hóa nỗi sợ............................................................373 • Chuyển hóa cơn giận........................................................378 • Chuyển hóa nỗi buồn và trầm cảm..................................386 • Chuyển hóa sự ghen tuông...............................................393 • Phương pháp thiền chủ động OSHO...............................402
RkJQdWJsaXNoZXIy MjI4NTM1Ng==