Biến Tiềm Năng Thành Tài Năng

#1 NEW YORK TIMES BESTSELLER Vũ Lập Nhật dịch NHÀ XUẤT BẢN DÂN TRÍ HIDDEN POTENTIAL The Science of Achieving Greater Things

Tưởng nhớ SIGAL BARSADE, cô luôn nhìn thấy tiềm năng ở mọi người.

Lời giới thiệu Nghĩ không cũ về những điều không mới Bạn đang cầm trên tay Biến tiềm năng thành tài năng (Hidden Potential) – tác phẩm mới nhất của Adam Grant. Với cá nhân tôi, mỗi tác phẩm của vị giáo sư trẻ và xuất sắc hàng đầu củ a trường kinh doanh Wharton nà y đều là một cuộc đối thoại về tri thức, về cách tư duy, phát triển con người đầy khác biệt, táo bạo và thú vị. Tôi ấn tượng với Grant từ khi đọc Dám nghĩ lại (Think Again). Trong gần hai năm qua, dường như ở mỗi lớp học, mỗi buổi giảng dạy, đào tạo và chia sẻ với các doanh nhân, nhà lãnh đạo, nhà giáo hay các bạn trẻ, tôi đều nói về Dá m nghĩ lạ i. Khi lên đượ c đỉnh thành công, chú ng ta có xu hướng cho rằng mọi quyết định của mình là đúng – đó là lúc thảm họa chự c chờ trước mắt. Mỗi nhà lãnh đạo khi thấy doanh nghiệp, tổ chức mình trở nên xơ cứng, thiếu sự sáng tạo, dường như không phát triển nữa, hãy đọc Dám nghĩ lại. Tôi vố n nghĩ rằng Dám nghĩ lại xuất sắc lắ m rồi, nhưng tôi lại được một lần nữa bất ngờ và tâm đắc với trí tuệ sá ng suố t củ a nhà tâm lý học tổ chức này khi cầm trên tay cuốn sách mới nhất của anh – Biến tiềm năng thành tài năng.

6 | HIDDEN POTENTIAL Trước hết phải nói thêm rằng tôi sinh ra tại Hà Nội, là thế hệ học sinh đầu tiên của trường chuyên Hà Nội Amsterdam, tôi lại là lớp trưởng lớp chuyên Toán. Một cách chủ quan, suốt thời tuổi trẻ chúng tôi thường tự cho mình thuộc nhóm những người giỏi nhất của thế hệ. Cho đến khi trưởng thành, bước ra cuộc đời tôi mới hiểu ra niềm kiêu hãnh đó đôi khi thật ngớ ngẩn, càng ngớ ngẩ n hơn nếu lấy tiêu chí giỏi toán hay giỏi văn để đánh giá toàn bộ năng lực một con người. Khi làm việc, bước vào vị trí quản lý, quản trị rồi lãnh đạo, tôi mới nhận thức sâu sắc việc nhìn ra tiềm năng về năng lực và phẩm chất của mỗi cá nhân quan trọng như thế nào đối với việc phát triển tổ chức, và mình cần làm gì, hỗ trợ họ ra sao để tổ chức liên tục tăng trưởng. Tôi buộc phải trang bị cho mình một tư duy và góc nhìn khác về năng lực con người. Điểm số không phải là tất cả. Đọc Biến tiềm năng thà nh tà i năng, tôi được dịp chiêm nghiệm lại kiến thức và trải nghiệm của mình, đồng thời có rất nhiều khám phá mới. Tôi đã hiểu sâu sắc hơn về việc mỗi cá nhân đều sở hữu các tiềm năng phát triển riêng. Tiềm năng phát triển của chúng ta phần nhiều đều ở dạng “đầu chờ”, thường không hiển lộ ra thành những kết quả rõ ràng, tựa như những viên ngọc ẩn trong đá đang chờ được phát lộ. Chính vì vậy, chúng ta thường không nhận ra tiềm năng của rất nhiều người, và củ a cả chính chúng ta. Cùng với đó, nếu muốn tiềm năng trở thành năng lực rồi thành tài năng thì bắt buộc chúng ta phải trải qua quá trình kiên trì rèn luyện, nỗ lực vượt qua cảm giác khó chịu một cách có chủ đích, cộng với việc gặp những người hướng dẫn tận tâm và có hệ thống hỗ trợ phù hợp. Nước Mỹ có bức tượng “Self made man”, còn phương Đông có câu “Ngọc bất trác bất thành khí” chính là nói đến quá trình tự rèn luyện, nuôi dưỡng tiềm năng này. Tác phẩm này của Adam Grant đóng góp một kiến thức quan trọng cho chúng ta – tác giả chỉ ra làm thế nào để nhận ra tiềm năng

7 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | của mỗi người và cách biến tiềm năng trở thành tài năng bằng hệ thống kiến thức khoa học và lập luận thuyết phục. Tôi tin rằng đó là một kiến thức nền quan trọng mà bất kỳ ai cũng cần có để tự vạch ra hành trình phát triển bản thân. Cuốn sách khiến tôi nhớ lại ngày bé chúng tôi đã bị đối xử thiên lệch như thế nào. Mỗi đứa chúng tôi đều có những thế mạ nh riêng, có đứa rất giỏi đá bóng, đứa thì đặc biệt có khả năng cảm thụ âm thanh, màu sắc, có thể hát rất hay, vẽ rất đẹp, thậm chí viết tay trái tốt… Thế nhưng rất đáng tiếc chúng tôi lại được đánh giá theo tiêu chí phải giỏi văn, giỏi toán. Đã có rất nhiều đứa trẻ bước vào đời với sự thua thiệt như vậy. Trong sách, Grant trích dẫn một nghiên cứu cho thấy nếu bạn được học với thầy cô với năng lực sư phạm tốt và hỗ trợ bạn tận lực ngay từ những năm đầu đời, bạn sẽ có sự phát triển vượt bậc trong sự nghiệp và thu nhập. Đọc đến đó tôi thực sự tâm đắc. Tôi nhớ hồi mới học cấp một, khi xét học bạ vào các lớp chuyên của trường Trưng Vương, cô Phương – cô giáo dạy Toán ngày ấy, một cách rất cá nhân, đã giúp đỡ tôi vào lớp chọn Toán, dù khi ấy tôi đã vào diện “suýt trượt”. Sau này tôi có hỏi vì sao cô làm vậy? Cô nói rằng cô nhìn ra năng lực học tập và tố chất của tôi, và việc mất đi một học sinh tốt chỉ vì chưa đủ điểm thì thật đáng tiếc. Quyết định của cô ngày hôm ấy đã tạo ra sự thay đổi lớn với cuộc đời tôi sau này, khi tôi được học đúng môn học sở trường, có tuổi thơ đầy kỷ niệm với trường lớp, bè bạn và tạo đà cho sự nghiệp của mình sau này. Tôi tin rằng các bạn sẽ tìm ra nhiều điểm bất ngờ và thú vị như vậy cho chính mình, vì học tập luôn là việc ta sẽ làm suốt đời, dù ta có làm việc ở lĩnh vực nào, sống ở giai đoạn nào trong đời. Một điểm sáng nữa của tác phẩm nà y là Grant đã lập luận rất thuyết phục về việc các nguồn lực bên ngoài sẽ góp phần thúc đẩy

8 | HIDDEN POTENTIAL sự tiến bộ học tập của cá nhân ra sao. Grant tin rằng chúng ta không phát triển một mình. Tiềm năng cần môi trường hỗ trợ phù hợp để trở thành tài năng, vì vậy, việc tạo ra các cấu trúc hỗ trợ để duy trì động lực và vượt qua trở ngại là rất quan trọng. Hình ảnh “giàn giáo” hỗ trợ quá trình học tập là một minh họa dễ hiểu và hữu ích. Grant chỉ ra các hệ thống trong trường học, đội nhóm và tổ chức có thể được thiết kế tối ưu để mở ra những cơ hội và nuôi dưỡng tiềm năng của người học và ngườ i là m việc ra sao. Grant nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo ra một môi trường cởi mở, tôn trọng cá nhân và khuyến khích việc học – mộ t môi trường thuận lợi để những tài năng được phát triển. Biế n tiềm năng thành tài năng cũng nhấn mạnh vai trò của một người hướng dẫn, mộ t huấn luyện viên (coach) trong sự phát triển của mỗi cá nhân. Cuốn sách này sẽ khiến bạn phải nghĩ lại về cách học tập và phát triển năng lực, dù bạn đang là một người học, đã đi làm, một giáo viên hay một phụ huynh. Tôi cũng tin rằng không chỉ các nhà lãnh đạo của doanh nghiệp mà cả những người làm giáo dục, người làm chính sách đều nên đọc cuốn sách này. Ở vai trò một nhà quản trị giáo dục, tôi trân trọng hệ thống tri thức mà Grant chia sẻ, chúng có giá trị áp dụng cao vào việc phát triển tổ chức và doanh nghiệp. Tôi cũng nhận ra nhiều điều Grant nghiên cứu và tổng hợp đã được FPT hiểu và áp dụng từ lâu. Vớ i giá trị cố t lõ i là “Tôn, Đổi, Đồng – Chí, Gương, Sáng”, chúng tôi xem con ngườ i là tà i sả n quan trọ ng nhấ t. Đặt chữ “Tôn” lên hàng đầu tức là tôn trọng sự khác biệt của mỗi cá nhân và tạo ra không gian làm việc cởi mở nhất, thoải mái nhất để mọi người cùng phát triển. Không chỉ tại FPT mà ở bất kỳ tổ chức nào, khi giá trị, bản sắc riêng được tôn trọng, khi năng lực của mỗi cá nhân được công nhận, được tạo điều kiện để phát triển thì chúng ta sẽ có một tập thể rất đặc biệt, liên tục có sự phát triển ấn tượng, đột phá.

9 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | Khi ấy những từ ngữ đẹp đẽ như “bay cao”, “vươn xa”, “tỏa sáng” sẽ không còn là khẩu hiệu mà thực sự trở thành hiện thực. Tôi cũng hân hạnh chia sẻ rằng trường Wharton nơi Adam Grant đang giảng dạy chính là nơi tôi đã theo học khóa Quản trị Kinh doanh Cao cấp vào năm 2010 – lúc đó Grant có lẽ vẫn đang miệt mài với sự nghiệp nghiên cứu tâm lý học tổ chức của mình. Wharton cũng chính là nơi tôi học được quan điểm “Life-long learning” – học tập suốt đời, vào năm 2017. Từ đó, tôi mang tinh thần học tập suốt đời chia sẻ tại nhiều diễn đàn và cụ thể hóa tại FPT. Với tiêu chí “Company is campus” (Công ty là trường học) chúng tôi đã và đang thành công xây dựng một tổ chức học tập luôn thích ứng với những đổi thay của thời cuộc. Tôi nghĩ rằng chúng ta thật may mắn khi được đọc những cuốn sách của Adam Grant, từ Phương án B (Option B), Cho và nhậ n (Give and Take), Tư duy ngược dịch chuyển thế giới (Originals) cho đến Dám nghĩ lại (Think Again) và mớ i nhất là Biến tiềm năng thành tài năng (Hidden Potential), tất cả đều thực sự đáng đọc và đáng suy ngẫm. Xin trân trọng giới thiệu cùng các bạn. Hoàng Nam Tiến Phó Chủ tịch Hội đồng Trường, trường Đại học FPT

Phần mở đầu Những đóa hồng vươn lên từ khối bê tông Bạn đã nghe chưa, chuyện về loài hoa hồng vươn mình từ khe nứt trên khối bê tông Để chứng minh quy luật tự nhiên đã sai hoa học cách bước đi dù chẳng có chân Vì biết ôm ấp giấc mơ hoa được đón không khí trong lành - “The Rose that Grew from Concrete”, Tupac Shakur Một ngày cuối tuần trong tiết xuân se lạnh năm 1991, một nhóm những người trẻ có tư duy sắc sảo nhất nước Mỹ đã tập hợp tại một khách sạn ở ngoại ô Detroit. Hội trường sôi nổi tiếng trò chuyện trong lúc học sinh dần yên vị ở chỗ ngồi được chỉ định sẵn. Khoảnh khắc đồng hồ bắt đầu điểm, căn phòng bỗng trở nên im lặng. Âm thanh duy nhất vang lên là tiếng cách, cách, cách. Mọi ánh mắt đều đổ dồn về những dãy ô vuông đen trắng. Đó là khung cảnh của Giải vô địch Cờ vua dành cho học sinh trung học cơ sở toàn quốc.

12 | HIDDEN POTENTIAL Trong những năm gần đây, giải đấu này hoàn toàn bị các đội tuyển của trường tư thục và trường chuyên thống trị. Họ có đủ nguồn lực để đưa cờ vua vào chương trình giảng dạy ở trường. Đương kim vô địch của giải là Dalton – một trường dự bị ưu tú ở thành phố New York – họ đã giành được danh hiệu quốc gia ba năm liên tiếp. Dalton đã xây dựng một cơ sở có quy mô tương đương với một trung tâm huấn luyện cờ vua ở cấp độ Olympic. Trường quy định khối mẫu giáo học cờ vua trong một học kỳ, khối lớp một thì học cả năm. Các học sinh tài năng nhất sẽ được học với những giáo viên dạy chơi cờ hàng đầu nước Mỹ trước và sau giờ học chính. Viên ngọc quý nhất của Dalton là cậu bé thần đồng Josh Waitzkin và cuộc đời cậu đã trở thành chất liệu chính cho bộ phim đình đám có tên là Searching for Bobby Fischer1 (tạm dịch: Tìm kiếm Bobby Fischer) sẽ ra mắt đại chúng hai năm sau đó. Mặc dù năm ấy Josh và một cờ thủ ngôi sao khác không tham gia thi đấu nhưng Dalton vẫn là đội đáng gờm. Không ai xem đội Raging Rooks là đối thủ. Khi đội này thấp thỏm bước vào khách sạn, người ta còn ngoảnh mặt đi. Các em chẳng có mấy điểm chung với những đối thủ da trắng giàu có. Đội tuyển Raging Rooks là một nhóm học sinh da màu nghèo khó gồm có sáu cậu bé da đen, một cậu bé gốc Latin, một cậu bé người Mỹ gốc Á. Các em sống trong những khu dân cư hoang tàn vì ma túy, bạo lực và tội phạm. Hầu hết lớn lên trong những gia đình đơn thân; được mẹ, dì hoặc bà nuôi nấng với mức thu nhập thấp hơn cả học phí ở Dalton. Những thành viên trong đội Raging Rooks là các học sinh lớp tám, lớp chín của trường JHS 43 – một trường trung học cơ sở công lập ở Harlem. Không giống như đối thủ ở trường Dalton, 1 Bobby Fischer (1943 – 2008) là đại kiện tướng cờ vua người Mỹ, từng được mệnh danh là kỳ thủ vĩ đại nhất thế giới. (Các ghi chú chân trang trong sách là của tác giả (TG), người dịch hoặc biên tập viên.)

13 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | các em nào có được một thập niên rèn luyện hoặc nhiều năm kinh nghiệm thi đấu. Một số em chỉ vừa học chơi cờ từ năm lớp sáu. Đội trưởng của Raging Rooks là Kasaun Henry thì đến năm mười hai tuổi mới học chơi cờ và luyện tập trong công viên cùng một tay buôn ma túy. Tại giải quốc gia, những đội tham dự có thể giữ lại điểm số từ các trận đấu có thành tích cao nhất và loại bỏ điểm số từ các trận đấu còn lại. Những đội lớn như Dalton thì có thể bỏ đến tận sáu trận có điểm số kém nhất. Nhưng Raging Rooks thì chỉ vừa vặn đủ số lượng kỳ thủ cần có để tham dự giải đấu. Vì vậy, mọi điểm số của từng trận đều được tính vào thành tích chung – các em chẳng hề có “tấm bùa hộ thân” nào cả. Để đạt được thành công, từng thành viên đều phải chơi ở phong độ cao nhất. Raging Rooks có bước khởi đầu rất tốt. Vừa mới nhập cuộc thì cờ thủ yếu nhất của đội đã đánh bại được đối thủ có thứ hạng cao hơn mình cả trăm điểm. Nối gót đồng đội, những thành viên còn lại đều chiếu tướng hết các đối thủ dày dạn kinh nghiệm hơn. Trong tổng số sáu mươi ba đội tranh tài, Raging Rooks đã tiến vào bán kết ở vị trí thứ ba. Mặc dù kinh nghiệm còn non nớt nhưng các em lại có một vũ khí bí mật. Huấn luyện viên của Raging Rooks là một kiện tướng cờ vua trẻ tuổi – Maurice Ashley. Là người Jamaica nhập cư đang ở độ tuổi giữa hai mươi, Maurice muốn thực hiện sứ mệnh phá bỏ định kiến cho rằng trẻ em da sẫm màu thì không sáng dạ. Kinh nghiệm mách bảo anh rằng dù tài năng được chia đều cho tất cả mọi người nhưng cơ hội thì không. Anh có thể nhìn thấy tiềm năng ở những nơi mà người khác thường ngó lơ, anh tìm cách trồng hoa hồng trong khối bê tông. Tuy nhiên, ở vòng áp chót của giải quốc gia, Maurice chứng kiến đội của mình bắt đầu sa sút. Sau khi dẫn trước, Kasaun đã mắc

14 | HIDDEN POTENTIAL sai lầm và rất chật vật để có được một trận hòa. Một kỳ thủ khác thì tưởng chừng đã đến bờ vinh quang nhưng rồi lại bị đối thủ bắt được quân Hậu và đánh bại. Em òa khóc, chạy ào khỏi phòng. Có một trận đấu khác còn khởi đầu tệ đến nỗi Maurice phải rời khỏi phòng, bởi việc tiếp tục chứng kiến là quá đau đớn. Đến cuối vòng đấu, Raging Rooks đã tụt từ vị trí thứ ba xuống thứ năm. Maurice nhắc nhở cả đội rằng các em chỉ có thể toàn quyền kiểm soát các quyết định của mình chứ không thể kiểm soát kết quả trận đấu. Để lật ngược thế cờ, Raging Rooks sẽ phải thắng bốn trận cuối cùng và cầu nguyện cho các đội đứng đầu đều thua trận. Nhưng bất luận là thế nào, giờ đây Raging Rooks đã nằm trong số những đội giỏi nhất trên cả nước. Các em chẳng cần phải thắng mùa giải này để “thu phục nhân tâm” nữa bởi vốn dĩ cả đội đã đạt được thành tích vượt quá kỳ vọng của mọi người. Cờ vua vốn được coi là bộ môn dành cho các khối óc thiên tài. Những kỳ thủ trẻ thuộc tốp đầu thường là những tài năng nhí có trí lực bẩm sinh rất tốt để ghi nhớ được nhiều thế cờ, phân tích tình huống nhanh nhạy và dự đoán được nhiều bước kế tiếp. Nếu bạn muốn xây dựng một đội tuyển vô địch ở giải cờ vua, cách hiệu quả nhất là học theo những gì trường Dalton đã làm: chiêu mộ một loạt thần đồng rồi đào tạo chuyên sâu cho các em ngay từ khi còn nhỏ. Nhưng Maurice đã làm theo cách ngược lại: anh bắt đầu bằng việc huấn luyện một nhóm học sinh cấp hai tình cờ có hứng thú và sẵn sàng tham gia. Có một em thậm chí còn là kẻ bắt nạt trong lớp. Hầu hết các em là học sinh xếp hạng B và không phải được chọn vì có bất kỳ năng khiếu đặc biệt nào ở môn cờ vua. Maurice nhớ lại: “Chúng tôi chẳng có ngôi sao nào trong đội cả”. Tuy nhiên, khi vòng cuối diễn ra, Raging Rooks đã giữ vững được vị thế của mình. Có hai kỳ thủ đã ghi điểm cao khi

15 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | chiếu tướng, và Kasaun đang cầm chân một đối thủ được đánh giá cao hơn em rất nhiều. Nhưng cả đội biết rằng ngay cả khi Kasaun có thể đánh bại được đối thủ thì vẫn chưa đủ. Trận đầu tiên của đội ở vòng đó đã kết thúc với tỷ số hòa. Vài phút sau, Maurice nghe có tiếng hét ở cuối hành lang: “Anh Ashley, anh Ashley ơi!”. Sau trận chiến cam go kéo dài ở vòng cuối, Kasaun đã vượt qua mọi khó khăn để đánh bại kỳ thủ hàng đầu ở đội Dalton. Tất cả mọi người đều bàng hoàng khi những đội dẫn đầu đã trượt dốc, góp phần mở đường cho Raging Rooks giành được ngôi vương. Các kỳ thủ vỡ òa vui sướng, cứ đập tay, ôm hôn rồi lại hoan hô liên hồi: “Thắng rồi! Chúng ta thắng rồi!”. Chỉ trong hai năm, những đứa trẻ nghèo khó ở Harlem đã đi được cả một hành trình dài từ cấp độ người chơi nhập môn đến danh hiệu vô địch quốc gia. Nhưng điều ngạc nhiên lớn nhất không phải là việc đội ở dưới cơ chiến thắng, mà là nguyên nhân giúp họ có thể chiến thắng. Những kỹ năng mà các em đã mài giũa rốt cuộc không chỉ đem lại danh hiệu cờ vua mà còn nhiều thứ khác nữa. *** Ai cũng đều có những tiềm năng còn chưa được khai mở. Cuốn sách này sẽ nói về cách mở khóa tiềm năng của con người. Chúng ta có niềm tin phổ biến rằng những tố chất vĩ đại của con người vốn là bẩm sinh chứ chẳng phải thứ được trau dồi. Niềm tin đó khiến chúng ta tôn vinh học sinh có năng khiếu ở trường, những vận động viên thể thao có tài năng thiên phú hoặc những thần đồng âm nhạc. Nhưng bạn không cần phải là thần đồng thì mới có thể đạt được những điều vĩ đại. Mục tiêu của tôi là soi lối để tất cả chúng ta đều có thể vươn đến những thành tựu lớn lao hơn.

16 | HIDDEN POTENTIAL Là một nhà tâm lý học tổ chức, tôi đã dành phần lớn thời gian để nghiên cứu những nguồn lực thúc đẩy sự tiến bộ của con người. Những gì tôi đã khám phá có thể thách thức một số giả định cơ bản của bạn về tiềm năng trong mỗi con người. Trong một nghiên cứu mang tính bước ngoặt, những nhà tâm lý học đã tiến hành điều tra nguồn gốc tạo ra tài năng xuất chúng ở nhóm đối tượng là các nhạc sĩ, nghệ sĩ, nhà khoa học và vận động viên. Họ thực hiện phỏng vấn ở quy mô lớn với 120 người thuộc nhiều lĩnh vực: những nhà điêu khắc đoạt giải Guggenheim, những nghệ sĩ dương cầm nổi tiếng quốc tế, những nhà toán học có giải thưởng, những nhà nghiên cứu thần kinh học có bước tiến đột phá, những vận động viên bơi lội đoạt giải Olympic, những tay vợt đẳng cấp thế giới – đồng thời cũng phỏng vấn cả cha mẹ, giáo viên và huấn luyện viên của đối tượng được chọn. Họ sửng sốt khi phát hiện ra rằng chỉ có một số ít trong nhóm những người đạt thành tích cao này là thần đồng. Trong số các nhà điêu khắc, thậm chí còn không có ai từng được giáo viên mỹ thuật ở bậc tiểu học công nhận là có khả năng đặc biệt. Một số nghệ sĩ dương cầm từng thắng giải trong những cuộc thi lớn khi chưa tròn chín tuổi, nhưng số còn lại dường như chỉ có năng khiếu trội hơn một chút khi so với anh chị em hoặc hàng xóm. Mặc dù những nhà toán học, nhà thần kinh học thường học giỏi ở cấp tiểu học và trung học cơ sở nhưng họ cũng không quá nổi bật so với những học sinh giỏi khác trong lớp. Hầu như không có vận động viên bơi lội nào lập kỷ lục sớm; đa số từng giành chiến thắng ở các giải địa phương nhưng không giành được chức vô địch tầm khu vực hoặc quốc gia. Và hầu hết các tay vợt đều thua ở những vòng đầu của giải đấu đầu tiên, phải mất vài năm thì họ mới nổi lên thành tuyển thủ hàng đầu ở địa phương. Nếu họ được huấn luyện viên chọn lựa, thì nguyên nhân không phải vì họ có năng khiếu khác thường mà là vì họ

17 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | có động lực khác thường. Động lực đó không phải bẩm sinh đã có, nó thường được khơi nguồn bởi một huấn luyện viên hoặc giáo viên biết cách biến việc học trở thành niềm vui. Nhà tâm lý học phụ trách chính của nghiên cứu này đã đưa ra kết luận: “Bộ môn nào mà có ai đó trên thế giới học được, thì hầu như tất cả mọi người cũng có thể học nếu được cung cấp… điều kiện học tập thích hợp”. Bằng chứng gần đây không ngừng nhấn mạnh tầm quan trọng của điều kiện học tập. Để nắm vững một khái niệm mới về toán, khoa học hoặc ngoại ngữ, thông thường người học phải mất bảy hoặc tám buổi thực hành. Con số đại diện đó được áp dụng chung cho hàng ngàn học sinh từ tiểu học đến đại học. Tất nhiên, cũng có những học sinh đạt thành tích xuất sắc sau ít buổi thực hành hơn. Nhưng họ không phải là những người tiếp thu nhanh hơn – họ tiến bộ ở mức tương đương với các bạn cùng trang lứa. Điều khiến họ khác biệt chính là họ đến với buổi thực hành đầu tiên trong điều kiện có sẵn nhiều kiến thức nền tảng hơn. Một số học sinh có thể bứt tốc nhờ việc đã nắm vững được những khái niệm liên quan. Số khác thì được cha mẹ dạy trước hoặc tự học. Những khác biệt có vẻ như đến từ năng lực bẩm sinh thực chất thường là khác biệt về cơ hội và động lực. Khi đánh giá tiềm năng, chúng ta mắc sai lầm chủ yếu khi tập trung vào điểm xuất phát – vào những khả năng có thể nhìn thấy tức thì. Trong một thế giới bị ám ảnh bởi tài năng bẩm sinh, chúng ta cứ cho rằng những người hứa hẹn nhất là những người nổi bật ngay lúc này. Nhưng những người đạt thành tích cao vốn có sự khác biệt rất lớn trong việc thể hiện những năng khiếu ban đầu. Nếu chúng ta đánh giá con người chỉ qua những gì họ có thể làm trong ngày đầu tiên thì tiềm năng của họ sẽ tiếp tục ở trong trạng thái bị chôn vùi.

18 | HIDDEN POTENTIAL Bạn không thể dựa vào điểm bắt đầu của mọi người để biết được họ sẽ đi tới đâu. Với cơ hội và động lực học tập thích đáng, bất kỳ ai cũng có thể xây dựng các kỹ năng để đạt được những thành tựu lớn lao hơn. Tiềm năng không liên quan tới điểm xuất phát của bạn mà nằm ở việc bạn đi được quãng đường bao xa. Chúng ta cần giảm sự tập trung vào điểm xuất phát và chú trọng nhiều hơn đến quãng đường đã đi. TIỀM NĂNG KHÔNG LIÊN QUAN TỚI ĐIỂM XUẤT PHÁT CỦA BẠN MÀ NẰM Ở VIỆC BẠN ĐI ĐƯỢC QUÃNG ĐƯỜNG BAO XA LIZ FOSSLIEN Tương ứng với mỗi một Mozart – người tạo được tiếng vang lớn khi còn trẻ, thì lại có nhiều Bach – những người tiến chậm từng bước và thành danh muộn hơn. Họ không sinh ra đã có sẵn siêu năng lực vô hình; hầu hết tài năng của họ đến từ quá trình học tập hoặc tự thân rèn luyện. Những người có các bước tiến vượt bậc hiếm khi có đặc điểm bẩm sinh khác thường. Họ thường chỉ là những người nhận được sự giáo dục khác biệt. Việc xem nhẹ tác động của việc giáo dục sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng. Nó khiến chúng ta đánh giá thấp lượng kiến thức

19 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | nền tảng mà mỗi người có thể tiếp thu cũng như những lĩnh vực năng khiếu mà ta có thể học hỏi. Kết quả là ta hạn chế khả năng của chính mình và những người xung quanh. Chúng ta bám vào vùng an toàn chật hẹp của mình để rồi bỏ lỡ những khả năng rộng lớn hơn. Chúng ta không nhìn thấy những triển vọng ở người khác và cứ thế đóng sập cánh cửa mở ra cơ hội. Chúng ta tước đoạt những điều lớn lao khỏi thế giới này. Cố gắng vượt lên khỏi thế mạnh của chính mình là cách để ta khai phá tiềm năng của bản thân và đạt được phong độ đỉnh cao. Nhưng quá trình phát triển không chỉ đơn thuần là con đường hướng đến sự xuất sắc. Bản thân quá trình này đã là một thành tích đáng tưởng thưởng. Tôi muốn trình bày phương thức mà chúng ta có thể áp dụng để cải thiện việc nâng cấp bản thân. Cuốn sách này không viết về tham vọng mà viết về khát vọng. Giống như triết gia Agnes Callard1 đã từng phân biệt rõ rằng: Tham vọng là kết quả bạn muốn đạt được; còn khát vọng lại là con người bạn muốn trở thành. Vấn đề không phải là bạn kiếm được bao nhiêu tiền, giành được bao nhiêu danh hiệu hào nhoáng hay tích lũy được bao nhiêu giải thưởng. Những biểu tượng địa vị đó thực ra lại chẳng có nhiều ý nghĩa đối với sự tiến bộ. Cái đáng kể không phải là bạn làm việc chăm chỉ ra sao mà là bạn trưởng thành được chừng nào. Đồng thời, sự phát triển không chỉ đòi hỏi tư duy mà còn cần nhiều thứ khác – đó là một loạt những kỹ năng chúng ta thường bỏ qua. 1 Agnes Callard (sinh năm 1976) là triết gia người Mỹ, Phó Giáo sư khoa Triết ở trường Đại học Chicago.

Mục lục Lời giới thiệu 5 Phần mở đầu 11 Tập trung vào đúng vấn đề 20 Hành động trái với nhân cách 24 Xây giàn giáo để mọi người cùng leo lên 27 PHẦN I KỸ NĂNG NHÂN CÁCH 35 Chương 1 - Chịu được sự khó chịu 41 Lỗi thời 46 Bước vào đấu trường 52 Sự khó chịu có chủ đích 56 Mắc lỗi nhiều hơn 58 Chương 2 - Con người như bọt biển 67 Tăng cường hiệu quả của nỗ lực 69 Anh hùng và học giả 74 Đột phá dù không có huấn luyện viên 76 Nhận ra sự thật phũ phàng 80 Cầu mong nguồn lực ở bên bạn 84 Chương 3 - Người theo chủ nghĩa không hoàn hảo 89 Những sai lầm học sinh hạng A thường mắc phải 94 Khả năng của bê tông 99 Tìm kiếm sự không hoàn hảo phù hợp 102 Buổi trình diễn phải tiếp tục 109 Một sản phẩm được yêu thích ở mức độ tối thiểu 112

332 | HIDDEN POTENTIAL PHẦN II CẤU TRÚC ĐỘNG LỰC 117 Chương 4 - Biến đổi guồng quay hằng ngày 123 Hòa hợp 126 Chơi có chủ đích 129 Không luyện tập 134 Thay đổi trò chơi 137 Vì mục tiêu luyện tập 139 Cho phép bản thân nghỉ ngơi 142 Chương 5 - Thoát khỏi bế tắc 147 Lùi lại để tiến về phía trước 151 Chênh chao và thất bại 154 Điều mà những người lão luyện không thể dạy 159 Viết sách hướng dẫn của riêng bạn 163 Cạn dần năng lượng 168 Đi đường vòng 170 Đỉnh núi cao hơn 172 Chương 6 - Thách thức trọng lực 177 Học hỏi lẫn nhau 180 Tiềm năng bất ngờ 185 Lắng nghe lời khuyên của chính mình 187 Ngọn núi ngờ vực 191 Thắp sáng tia lửa 193 Mang theo ngọn đuốc 197 Rực rỡ một con đường 200

333 BIẾN TIỀM NĂNG THÀNH TÀI NĂNG | PHẦN III HỆ THỐNG CƠ HỘI 205 Chương 7 - Mọi đứa trẻ đều được tiến lên phía trước 209 Vùng đất cơ hội 214 Hãy cùng nhau tiến bộ 218 Thầy luôn ở bên trò 221 Trò chơi trẻ thơ 225 Rắc rối ở xứ thiên đường 227 Giữ lửa đam mê học tập 230 Một kiểu giải lao khác 232 Chương 8 - Đãi cát tìm vàng 239 Không phải bất cứ nhóm nào cũng được 242 Không phải mọi thứ đều xoay quanh tôi 245 Đoàn kết, chúng ta đứng vững 248 Khai thác ý tưởng của tập thể 252 Trăm hoa đua nở 257 Kẻ thù của sáng tạo: Những “người gác cổng” 260 Ánh sáng cuối đường hầm 264 Chương 9 - Ngọc thô 267 Chiếc mũ phân loại đã lỗi thời 271 Ngọc thô 276 Định lượng cái không thể định lượng 279 Biến cái vô hình trở thành hữu hình 282 Tiến bộ theo thời gian 284 Cuộc phỏng vấn không có “ma cà rồng” 288 Cơ hội mở ra 295 Lời kết 301 Hành động để tác động 313 Tri ân 323 Thông tin hình ảnh 329 Thông tin biểu đồ 330

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy MjI4NTM1Ng==