Biên dịch: Lê Nguyễn Khánh Dũng Hiệu đính: Viện Giáo Dục Shichida Việt Nam Minh họa: Brainworks Studio Ko Shichida First News NHÀ XUẤT BẢN THẾ GIỚI
Mở đầu ªªª TÀI NĂNG CỦA CON CÓ PHÁT TRIỂN HAY KHÔNG LÀ TÙY THUỘC VÀO CHA MẸ
16 Mọi đứa trẻ đều là thiên tài “Tôi muốn phát triển tối đa năng lực của con mình” - đó là mong muốn của hầu hết các bậc phụ huynh. Nhưng có một thực tế là đa số chúng ta không biết làm thế nào để biến điều đó trở thành hiện thực. Năng lực của trẻ phụ thuộc vào cách tác động của cha mẹ vào quá trình phát triển của con, cha mẹ can dự dù ít hay nhiều, năng lực này cũng đều phát triển, vì vậy, sẽ thật lãng phí nếu chúng ta cứ để mặc con mình phát triển mà không làm gì. Vậy thì, chúng ta nên tham gia “từ khi nào” và “như thế nào”? Khoa học não bộ đã chứng minh được rằng ở càng gần mốc tuổi sơ sinh thì năng lực hấp thu của não càng cao. Điều đó có nghĩa là chúng ta cần tranh thủ quãng thời gian này càng sớm càng tốt. Giai đoạn 0 đến ba tuổi là thời kỳ não trẻ có khả năng hấp thu cao nhất. Còn từ ba đến sáu tuổi là giai đoạn vô cùng quan trọng để phát triển các tố chất của trẻ. Lấy ví dụ, năng lực cảm âm như nghe và phân biệt các thanh âm “đồ, rê, mi” sẽ phát triển tốt nhất trong khoảng ba - bốn tuổi, còn khả năng ghi nhớ ngôn ngữ sẽ phát triển tốt nhất cho đến sáu tuổi.
Mở đầu: Tài năng của con có phát triển hay không là tùy thuộc vào cha mẹ 17 Hiểu biết đúng đắn về tiềm năng phát triển giai đoạn này sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới việc nuôi dưỡng và phát triển tài năng của trẻ. Đặc biệt, chìa khóa để nuôi dưỡng thiên tài chính là giai đoạn trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, từ 0 đến sáu tuổi. Bạn có biết tất cả các bậc thiên tài đều có một điểm chung là khả năng sử dụng đồng đều não phải và não trái? Trong khi đó, đa số chúng ta sử dụng tới 90% não trái và vỏn vẹn 10% não phải. Chúng ta đang dùng não phải quá ít so với não trái. Lý do cho việc này nằm ở việc kích hoạt não phải, hay nói cách khác việc giáo dục não phải, chưa được thực hiện đầy đủ. Trong khi đó, nếu kích hoạt tối đa não trái thì năng lực tư duy được giải phóng cũng chỉ giới hạn trong khoảng 10% còn lại mà thôi. Điều này cho chúng ta một nhận thức quan trọng rằng: Đồng thời kích hoạt cả hai bán cầu não mới là cách phát triển năng lực trí tuệ toàn diện nhất.
18 Giáo dục năm giác quan của con ngay từ những năm tháng đầu đời Kích hoạt đồng đều cả não trái và não phải chính là mấu chốt trong cách cha mẹ tác động vào sự phát triển năng lực của trẻ từ 0 đến sáu tuổi. Chúng ta hãy lần lượt xem xét các ví dụ cụ thể. Tiến trình phát triển của bộ não bắt đầu ngay sau khi đứa trẻ chào đời và những tác động bên ngoài là vô cùng cần thiết cho sự phát triển đó. Các hoạt động: nhìn, nghe, chạm,... sẽ kích thích năm giác quan và mở ra các đường dẫn truyền cảm giác, gọi là con đường tiếp nhận thông tin - input. Ví dụ như đối với ngôn ngữ, khi cha mẹ tích cực nói chuyện với con thì con đường input ngôn từ sẽ dần được hoàn thiện. Khả năng diễn đạt và sử dụng từ ngữ sau này của trẻ hoàn toàn phụ thuộc vào hệ thống dẫn truyền này. Nếu con đường tiếp nhận thông tin này được phát triển kỹ càng và hoàn thiện, tự nhiên con đường thể hiện năng lực - output,
Mở đầu: Tài năng của con có phát triển hay không là tùy thuộc vào cha mẹ 19 cũng chính là con đường vận động - cũng sẽ phát triển theo. Hệ thống thể hiện năng lực này chính là khả năng nói của trẻ. Như vậy, việc cha mẹ tích cực trò chuyện với trẻ từ sớm sẽ giúp trẻ tăng cường khả năng tiếp thu ngôn từ, đồng thời phát triển khả năng nói và diễn đạt. Việc kể chuyện cũng có tác dụng tương tự như vậy. Các bậc phụ huynh đừng băn khoăn việc con quá nhỏ liệu có hiểu được hay không, hãy cứ kể chuyện cho con nghe ngay từ khi con mới lọt lòng. Nếu được, hãy bắt đầu từ khi con vẫn còn trong bụng mẹ (có thể bắt đầu từ lúc thai nhi khoảng năm tháng). Dù chưa nhìn thấy mẹ, nhưng qua giọng kể của mẹ, con có thể cảm nhận được tình yêu thương và hình thành sợi dây liên kết thiêng liêng với mẹ. Về phía mình, người mẹ cũng có một khoảng thời gian để làm quen và luyện tập việc kể chuyện trước khi con chào đời. Một lưu ý quan trọng là cha mẹ không nên chỉ dừng lại ở việc kể chuyện cho con nghe. Việc đồng thời kích thích cả thính giác và thị giác sẽ đem lại hiệu quả tốt hơn cho quá trình phát triển giác quan. Cha mẹ hãy kiên trì đọc thành tiếng những cuốn sách tranh có nội dung dễ hiểu và thích hợp với từng độ tuổi. Việc con xem mặt chữ trong khi mẹ đọc nội dung sẽ giúp phát triển khả năng đọc của con sau này. Thông qua các hoạt động như vậy, năng lực ngôn ngữ của con sẽ dần dần được rèn giũa.
20 Vì sao phải bắt đầu càng sớm càng tốt Có không ít bậc cha mẹ cho rằng, trong giai đoạn thơ ấu của con, không cần đặt nặng vấn đề tài năng hay năng lực mà chỉ cần con phát triển khỏe mạnh, bình thường là đủ. Tuy nhiên, bạn có biết rằng tài năng hay năng lực tuân theo một thứ gọi là “quy luật thuyên giảm tài năng”? Theo quy luật này, năng lực và tài năng của trẻ sẽ giảm dần theo quá trình trưởng thành, tuổi càng tăng thì tài năng và năng lực mà trẻ sở hữu sẽ càng giảm đi và dần biến mất. Chính vì vậy, giai đoạn từ 0 đến sáu tuổi càng trở nên đặc biệt quan trọng, bởi việc phát triển năng lực của trẻ bị giới hạn trong khoảng thời gian này. Môi trường mà trẻ được nuôi dạy sẽ trực tiếp quyết định sự phát triển tài năng hoặc năng lực của trẻ. Không chỉ có vậy, sự hình thành nhân cách và tính cách của trẻ cũng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ môi trường đó. Cụ thể hơn, càng nhỏ tuổi thì khả năng phát triển tài năng của trẻ càng cao. Vì vậy, không khi nào là quá sớm cho việc tạo ra môi trường giúp trẻ
Mở đầu: Tài năng của con có phát triển hay không là tùy thuộc vào cha mẹ 21 phát triển. Theo dõi diễn tiến chỉ số thông minh IQ chúng ta cũng thấy ngay điều này: IQ tăng dần đều cho đến khi trẻ sáu tuổi, còn từ đó trở đi thì giảm dần. Theo nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học não bộ, các nhạc sĩ thiên tài trải qua khổ luyện từ thời ấu thơ hoặc được tạo môi trường luyện tập thường xuyên, đều có số lượng tế bào thần kinh vượt trội. Nhờ vậy, họ có cơ hội lĩnh hội những kỹ thuật cao cấp và rồi có khả năng phát huy chúng. Đây cũng là một minh chứng rõ nét cho quy luật thuyên giảm tài năng. Tôi rất mong các bậc phụ huynh sẽ có sự nhận thức đúng đắn rằng không có mâu thuẫn nào giữa sự phát triển bình thường của con trẻ với việc tạo ra cho con một môi trường giúp con phát huy năng lực và năng khiếu. Những năng lực hay năng khiếu tiềm ẩn mà chúng ta cố gắng phát triển luôn cần một môi trường phù hợp và việc tạo ra môi trường đó chính là xuất phát điểm của việc gắn kết và nuôi dạy trẻ.
22 Các trò chơi sẽ giúp tạo ra “bộ não thiên tài” và có thể chơi ngay tại nhà Cuốn sách này giới thiệu 33 trò chơi “Phát triển não phải” mà cha mẹ có thể dễ dàng chơi cùng con tại nhà. 33 phương pháp thực hành này được đúc kết từ những thực nghiệm dựa trên lý thuyết giáo dục não phải. Đây cũng là cuốn sách đầu tiên có những giải thích hết sức chi tiết và cụ thể. Những năm gần đây, việc giới thiệu các thuật ngữ hay nội dung về “Giáo dục những năm đầu đời” hay “Não bộ thiên tài” đã thu hút được sự chú ý trên tivi, tạp chí, sách,... Lý thuyết của phương pháp Shichida chính là tiên phong trong phạm trù đó. Thông qua cuốn sách này, tôi hy vọng quý vị độc giả sẽ được tiếp cận một cách chính xác những đặc tính cũng như hiệu quả của phương pháp Shichida. Trong chương hai, tôi sẽ giới thiệu chi tiết về phương pháp giáo dục não phải của Shichida, các bạn độc giả hãy đón đọc phần đó nhé. Còn bây giờ,
Mở đầu: Tài năng của con có phát triển hay không là tùy thuộc vào cha mẹ 23 trước hết tôi xin được giải thích về sự cần thiết của việc phát triển não phải trong quá trình nuôi dạy con. Bộ não có cấu trúc được chia làm hai phần: bán cầu não trái và bán cầu não phải. Não trái được biết đến là phần não của ngôn ngữ và phép tính có tính ba chiều, ngược lại não phải ẩn chứa khả năng vô hạn, đa chiều hơn. Hoạt động của não bộ diễn ra mạnh mẽ bên bán cầu phải trong giai đoạn ấu thơ và sẽ dần dần chuyển sang bán cầu trái. Khi trẻ sáu tuổi não trái sẽ giữ vai trò hoạt động chủ đạo. Như vậy, nếu tích cực ưu tiên phát triển não phải trước khi não bộ chuyển sang ưu tiên não trái, chúng ta sẽ khơi gợi ra được “tài năng” tiềm ẩn bên trong mỗi đứa trẻ. Để khơi gợi ra được tài năng trong một đứa trẻ theo cách như vậy cần tới sự kết hợp chặt chẽ giữa cha mẹ và con trẻ. Chìa khóa trong phương pháp giáo dục Shichida chính là nuôi dưỡng tâm hồn. Con trẻ không thể phát triển toàn diện nếu cha mẹ chỉ tập trung khơi gợi khả năng mà bỏ quên tâm hồn con. Vì vậy cha mẹ cần biết cách truyền tải tình yêu thương tới con cái, đồng thời xây dựng mối quan hệ tin tưởng để cả trí tuệ và tâm hồn con phát triển nhanh chóng. Cha mẹ chính là nguồn tài nguyên hàng đầu để nuôi dạy trẻ thành một thiên tài. Với ý nghĩa đó, cha mẹ có thể làm rất nhiều việc cùng con cái trong chính ngôi nhà của mình. Các trò chơi được
33 bài thực hành theo phương pháp Shichida 24 giới thiệu trong cuốn sách này sẽ góp một phần vào quá trình đó. Tuy nhiên, có một số việc mà các bậc cha mẹ cần lưu ý khi bắt đầu chơi các trò chơi này cùng con. Điều đầu tiên là không nên sốt ruột. Những trò chơi tuy đơn giản nhưng cũng có thể không suôn sẻ ngay lúc mới bắt đầu. Việc nuôi dạy trẻ phải được thực hiện từng bước, tích lũy dần dần từng chút một. Hôm nay con chưa làm được cũng không sao cả, ngày mai con có thể bắt đầu lại. Đây là một tiến trình đôi khi phải lặp đi lặp lại, từng bước từng bước một cho đến khi con thực hiện được. Điều thứ hai là cha mẹ không nên dùng những từ ngữ tiêu cực có tính hối thúc hay phủ nhận đối với con. Những câu: “Nào nào...!”, “Nhanh lên...!”, “Tại sao con không làm được nhỉ?”… cần tránh tuyệt đối, vì chúng chỉ khiến con rụt rè hơn hoặc gây ra phản ứng chống đối mà thôi. Chúng ta cần hiểu được rằng những ngôn từ đó chỉ là “lợi bất cập hại” - tưởng là có lợi nhưng cái hại lại nhiều hơn. Tiếp theo, chúng ta hãy cùng nhau điểm qua 33 trò chơi để phát triển não phải, mà cha mẹ có thể dễ dàng thực hiện cùng với con ngay tại nhà nhé.
Chương một: 33 bài thực hành tạo ra "bộ não thiên tài" 25 Chương một ªªª 33 BÀI THỰC HÀNH TẠO RA “BỘ NÃO THIÊN TÀI”
26 √ Khả năng biểu hiện √ Khả năng nhận thức √ Rèn luyện cao độ hoàn hảo Trẻ nhỏ lắng nghe từ ngữ qua đôi tai, ghi nhớ chúng và sau đó biết nói một cách hết sức tự nhiên, “âm thanh” cũng được tiếp nhận giống hệt như vậy. Vì thế, chúng ta nên tạo ra môi trường để trẻ tiếp xúc với âm thanh phong phú ngay từ nhỏ, và thông qua đó giúp trẻ có một “đôi tai hoàn hảo”. Đó chính là tác dụng của trò chơi cảm âm. Để giúp trẻ có được khả năng nghe hoàn hảo, chúng ta nên bắt đầu càng sớm càng tốt. Cha mẹ hãy bật nhạc nền trong phòng con ngay từ khi con mới chào đời, còn chưa biết gì ngoài ti mẹ, ngủ và khóc. Tất nhiên những bài hát dành cho trẻ em cũng tốt, nhưng nếu có thể, tốt nhất cha mẹ hãy cho con tiếp xúc với âm nhạc từ các loại nhạc cụ, chẳng hạn như nhạc baroque hay nhạc cổ điển. Trong thời kỳ này của trẻ, nếu được tạo cho nhiều môi trường âm nhạc chất lượng đến một mức độ nào đó, khả năng “cao độ hoàn hảo” của trẻ sẽ dần được Trò chơi cảm âm Bài 1
Chương một: 33 bài thực hành tạo ra "bộ não thiên tài" 27 nuôi dưỡng. Trẻ sẽ vừa kích hoạt được tối đa khả năng hình dung của não phải vừa dần dần lưu trữ lại những âm thanh đã đi vào tai. Còn các bậc cha mẹ, khi trông con say ngủ trong căn phòng ngập tràn những thanh âm tuyệt vời như thế chắc hẳn cũng sẽ cảm thấy lâng lâng hạnh phúc. Sau tuổi lên ba, những thông tin hoặc kích thích đã nhập vào não phải sẽ di chuyển sang não trái - tức là phần não thể hiện năng lực - tạo ra liên kết thần kinh của năng lực đó. Vì thế, nếu cha mẹ muốn cho con học chơi một nhạc cụ nào đó, nên bắt đầu học từ khoảng ba tuổi. Nếu cha mẹ đã tạo ra môi trường để con làm quen với nhạc cụ từ hai tuổi, thì khi con bắt đầu học sẽ thuận lợi hơn rất nhiều. Dalcroze Eurhythmics - biểu đạt âm thanh bằng cơ thể - cũng là một trò chơi thú vị cho trẻ. Bằng cách lắng nghe, tưởng tượng và diễn đạt âm thanh, Dalcroze Eurhythmics nuôi dưỡng khả năng cảm thụ âm nhạc và năng lực thể hiện bản thân bằng âm nhạc. Tuy nhiên, trước hết hãy để con được chơi đùa với hoạt động này. Nếu có thể, mẹ nên tham gia và chơi cùng con. Cho trẻ học chơi nhạc cụ hay vận động cùng âm nhạc cũng đều phải dựa trên nguyên tắc cơ bản là sự hứng thú của trẻ. Cha mẹ cần điều chỉnh trò chơi theo phản ứng của con, tuyệt đối không ép buộc con. Bởi vì nếu chúng ta quá mong muốn “con phải làm bằng được” sẽ có thể dẫn tới việc con có cảm giác “âm nhạc thật đáng ghét”.
28 Trò chơi cảm âm ª Cha mẹ nên thường xuyên bật nhạc trong phòng con. ª Nếu trong nhà có đàn piano, hãy tận dụng nó tối đa.
Chương một: 33 bài thực hành tạo ra "bộ não thiên tài" 29 ª Mẹ cùng con chơi trò cảm nhận âm nhạc bằng cơ thể. ª Hãy cho con tập chơi các nhạc cụ. Nhưng đừng ép buộc con, nếu không có thể khiến con ghét âm nhạc.
4 Mục lục Lời giới thiệu ...................................................................................6 Viện Giáo dục Shichida Việt Nam....................................................8 Lời tựa............................................................................................10 Lời nói đầu: 33 bài học đầu đời dành cho con - để cha mẹ giúp con phát triển tố chất thiên tài........................12 Mở đầu: Tài năng của con có phát triển hay không là tùy thuộc vào cha mẹ.............................................................15 ª Mọi đứa trẻ đều là thiên tài.........................................................16 ª Giáo dục năm giác quan của con ngay từ những năm tháng đầu đời...............................................18 ª Vì sao phải bắt đầu càng sớm càng tốt.........................................20 ª Các trò chơi sẽ giúp tạo ra “bộ não thiên tài” và có thể chơi ngay tại nhà..........................................................22 Chương một: 33 bài thực hành tạo ra bộ não thiên tài ................25 Bài 1: Trò chơi cảm âm.....................................................................26 Bài 2: Trò chơi đọc sách tranh..........................................................30 Bài 3: Trò chơi với những tấm thẻ (Flashcard).................................34 Bài 4: Trò chơi màu sắc....................................................................38 Bài 5: Trò chơi hình khối..................................................................42 Bài 6: Trò chơi lớn - nhỏ...................................................................46 Bài 7: Trò chơi khéo léo tay..............................................................50 Bài 8: Trò chơi tiếp xúc cơ thể..........................................................54 Bài 9: Trò chơi với các con số...........................................................58 Bài 10: Trò chơi số lượng..................................................................62 Bài 11: Trò chơi kích thích năm giác quan........................................66 Bài 12: Trò chơi ghi nhớ hình ảnh....................................................70 Bài 13: Trò chơi xếp hình.................................................................74 Bài 14: Trò chơi trực giác.................................................................78 Bài 15: Trò chơi ghép hình...............................................................82 Bài 16: Trò chơi trí nhớ....................................................................86 Bài 17: Trò chơi ám thị tích cực........................................................90 Bài 18: Trò chơi rèn luyện trí tưởng tượng.......................................94 Bài 19: Trò chơi liên tưởng...............................................................98 Bài 20: Trò chơi vẽ tranh ...............................................................102 Bài 21: Trò chơi mê cung................................................................106
5 Bài 22: Trò chơi tự giới thiệu..........................................................110 Bài 23: Trò chơi đọc thuộc lòng......................................................114 Bài 24: Trò chơi làm thơ Haiku.......................................................118 Bài 25: Trò chơi tính toán...............................................................124 Bài 26: Trò chơi thời gian...............................................................128 Bài 27: Trò chơi so sánh.................................................................132 Bài 28: Trò chơi xác định vị trí.......................................................136 Bài 29: Trò chơi mua bán...............................................................140 Bài 30: Trò chơi tìm điểm khác nhau .............................................144 Bài 31: Trò chơi tập làm văn..........................................................148 Bài 32: Trò chơi nâng cao năng lực xử lý........................................152 Bài 33: Trò chơi tái hiện.................................................................156 Nhật ký lớp học.........................................................................160 Chương hai: “Phương pháp Shichida - Giáo dục não phải” là gì?....163 ª Phương pháp giáo dục não phải của Shichida là gì?..................164 ª Giáo trình và kỹ thuật kết nối hai bán cầu não là rất quan trọng...166 ª Thể thao giúp rèn luyện thân thể và nuôi dưỡng tâm hồn.........168 ª Chất dẫn truyền thần kinh Serotonin giúp tinh thần mạnh mẽ hơn.....172 ª Những trẻ học được kỹ thuật hít thở sẽ luôn bình tĩnh..............174 ª Trò chơi biến thành khúc gỗ - Tưởng tượng giúp cải thiện khả năng tư duy, khả năng tìm hiểu...178 ª Khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển dần đều..........................180 ª Giáo dục não phải sớm giúp tăng cường khả năng ghi nhớ........184 ª Tăng cường khả năng ghi nhớ theo khoa học não bộ.................186 ª Trẻ em phát triển thông qua lời khen ngợi và sự nhìn nhận .....188 ª Phát triển khả năng tưởng tượng bằng thẻ cam (thẻ tái hiện)...190 ª Lý thuyết về não phải - phương pháp Flashcard của Shichida đang được thế giới quan tâm.....................................................194 ª Giáo dục theo phương pháp Shichida sẽ nâng cao độ khó theo sự trưởng thành của trẻ..........................................196 ª Sở thích đọc sách nuôi dưỡng thiên tài..................................... 200 ª Nâng cao ý thức tự khẳng định bản thân ở trẻ...........................202 ª Cách để con tương tác tốt với các thiết bị điện tử hiện đại.........204 ª Cha mẹ đừng áp đặt suy nghĩ “con tôi còn nhỏ nên không thể…”.......206 ª 10 nguyên tắc vun đắp tình yêu thương giữa cha mẹ và con cái theo phương pháp giáo dục não phải........................208 Nhật ký lớp học.........................................................................210 Lời kết..........................................................................................213
RkJQdWJsaXNoZXIy MjI4NTM1Ng==